ازدواج علی‌رغم آنکه میان زن و مرد رابطه زوجیت ایجاد می‌کند، در روابط میان آنها یک‌سری حقوق و تعهدات مالی و غیر مالی ایجاد می‌کند که در قوانینی مثل قانون مدنی و قانون حمایت از خانواده احکام مرتبط با این حقوق و تعهدات خانوادگی پیش بینی شده است. به طور مثال زوجه موظف به حسن معاشرت و تمکین از شوهر خود بوده و شوهر متعهد به پرداخت نفقه و مهریه زوجه می‌گردد. در ادامه این مطلب وکیل ته به بررسی حقوق زن بعد از فوت شوهر و طلاق در دوران همسر خواهد پرداخت. با ما همراه باشید.
انواع حقوق زن بعد از فوت شوهر
انواع حقوق زن در عقد نکاح و بع شامل مهریه، نفقه، اجرت‌المثل، نحله و ارث می‌گردد که در ادامه به توضیح هر یک از این حقوق می‌پردازیم.
سهم الارث
حقوق مستمری مرد (چنانچه در هنگام حیات خویش بیمه داشته باشد) پس از مرگ او به همسر و فرزندان وی تعلق خواهد گرفت. فرزندان پسر تا سن ۱۸ سال و فرزندان دختر از این حقوق بهرمند می‌گردند.
اجرت‌المثل
اجرت‌المثل زوجه از دیگر حقوق زن بعد از فوت شوهر و طلاق در دوران همسر بوده که به وی تعلق می‌گیرد. زن برای مواردی اعم از آشپزی، نظافت و امور منزل، زناشویی و… پس از فوت همسر خود می‌تواند تقاضای اجرت‌المثل داشته باشد. دادگاه پس از فوت شوهر تحت شرایطی اجرت‌المثل را به زن می‌پردازد که زن شرایط تقاضای خویش را در دادگاه به اثبات رساند.
پس از آن دادگاه وجه اجرت‌المثل را به ازای سال‌هایی که با یکدیگر زندگی مشترک داشته‌اند، تعیین نموده و مبلغ را به زن می‌پردازد. تقاضای زن جهت مطالبه اجرت‌المثل، مهریه و نفقه در زمان حیات و فوت شوهر تأثیری نداشته و زن در طول زندگی مشترک خود هم حق مطالبه این حقوق را خواهد داشت. زوجه هر هنگام که تمایل داشته باشد می‌تواند مهریه خود را مطالبه کند.
نفقه
زن با توجه به قوانین مدنی خانواده پس از مرگ شوهر حق دارد نفقه خود را درخواست کند. نفقه در شرایطی به زن تعلق خواهد گرفت که زوجه پس از مرگ شوهر به مدت چهار ماه و ده روز عده وفات شوهر را نگه داشته و در طول این مدت به عقد نکاخ مرد دیگری درنیامده باشد. بر این اساس زن به منظور ممانعت از بروز مشکل مالی در ایام عده، حق دارد از اموال بر جای مانده شوهر نفقه خویش را مطالبه نماید. بعد از پایان ایام عده، حق مطالبه نفقه زوجه هم به پایان خواهد رسید.
علاوه بر این چنانچه مرد در ایام زندگی مشترک نفقه زوجه را در صورت تمکین او نپرداخته باشد و فوت کند، نفقه که جزو حقوق زن بعد از فوت شوهر است نیز برقوت خود باقی خواهد بود. از این رو پرداخت نفقه به زن با وجود تمکین جزو وظایف و تعهدات قانونی مرد به شمار می‌رود و در صورتی که این تکلیف را انجام ندهد، زن با تقدیم دادخواست حق مطالبه نفقه خود را از اموال شوهر خواهد داشت.
جهیزیه
بر اساس رسم و رسوم در شهرهای گوناگون کشور به هنگام عقد نکاح و طلاق در دوران همسر، زن لوازمی را همراه با خویش به خانه شوهر می‌برد که این لوازم متعلق به زن است و مالک آن جهیزیه خواهد بود. بر همین اساس به موجب قانون استرداد جهیزیه، زن در هر موقعیتی می‌تواند جهیزیه خود را استرداد کند.
با توحه به اظهارات وکیل ملکی پس از مرگ شوهر، زن جهت استرداد جهیزیه خویش بایستی تقاضای استرداد جهیزیه را به دادگاه تسلیم نماید و مالکیت خود را به اثبات رساند. در صورتی که وراث مرد خواستار اخذ جهیزیه گردند، همسر متوفی بایستی مدارک موردنیاز به منظور اثبات مالکیت جهیزیه را به دادگاه تقدیم نموده و جهیزیه را اخذ نماید.
حضانت فرزند
پدر و مادر وظیفه دارند از فرزندان دختر و پسر مراقبت و نگهداری کنند و نمی‌توان بدون وجود عذرموجهی این حق را از آنها سلب نمود. پس از مرگ پدر، مادر عهده‌دار حضانت و نگهداری از فرزندان است. به لحاظ قانونی تحت شرایطی حق حضانت فرزندان از مادر سلب می‌گردد که مادر مبتلا به اختلالات روانی و اخلاقی باشد.
با در نظر گرفتن قوانین حضانت فرزند پس از مرگ پدر یا ازدواج مجدد مادر، با مادر است و هیچ کس حق ندارد حضانت فرزندان را از مادر بگیرد. از این رو به استناد آنچه وکیل طلاق توافقی در خصوص حقوق زن بعد از فوت شوهر بیان نمود، زن پس از فوت شوهر حق دارد حقوقی اعم از نفقه، مهریه، اجرت المثل، جهیزیه و… را مطالبه نماید.
شرایط دریافت حقوق زن بعد از فوت شوهر
در ادامه حقوق زن بعد از فوت شوهر لازم است بدانید که به موجب قانون و مقررات تأمین اجتماعی جهت حمایت از افراد خانواده شخص متوفی، حقوق پرداختی آنها قطع نخواهد شد و این حقوق توسط تأمین اجتماعی و صندوق بازنشستگی کشوری، به ورثه شخص متوفی پرداخت می‌گردد.
بر اساس بند ۱ ماده ۸۱ قانون تأمین اجتماعی، زوجه دائم شخص متوفی تا مادامی که مجدد ازدواج نکرده است جزو بازماندگان واجد شرایط شخص متوفی محسوب می‌شود و استحقاق اخذ مستمری را خواهد داشت. بر همین اساس، به موجب قوانین تأمین اجتماعی نخستین شرط زوجه جهت اخذ حقوق شوهر پس از فوت وی دائمی بودن عقد نکاح آنها و دومین شرط هم ازدواج نکردن زن پس از فوت شوهر است.
بنا به گفته وکیل خانواده، بر اساس قانون استخدام کشوری و قانون حمایت از خانواده، شرط زوجه به منظور اخذ حقوق شخص متوفی تا مادامی که مجدد ازدواج نکرده است، قطع گردیده و زوجه حق دارد حقوق شوهر متوفی خویش را دریافت نماید. به موجب قانون انحصار وراثت و بر حسب ماده ۸۷ قانون استخدام کشوری، حقوق شخص متوفی به طور مساوی میان ورثه قانونی او تقسیم‌بندی می‌شود. از این رو به موجب قوانین، سهم زوجه از حقوق شوهر بعد از مرگ وی با وراث دیگر برابر خواهد بود.
شرایط دریافت مهریه بعد از فوت شوهر
همان‌طور که وکیل طلاق اظهار داشت، زوجه بلافاصله پس از وقوع عقد نکاح مالک مهریه شده و این حق را دارد که هر هنگام تمایل داشت آن را درخواست نماید. در جواب این سوال که تکلیف حقوق زن بعد از فوت شوهر که مهریه بوده، چیست بایستی بگوییم که مهریه زوجه دینی است که بر عهده شوهر بوده و بدین معنی است که جزو بدهی شوهر محسوب شده و مهریه زن پس از مرگ شوهر و طلاق در دوران همسر همچون سایر دیون وی از محل ترکه او پرداخت می‌گردد.
چنانچه شوهر قبل از آنکه با زوجه خویش رابطه زناشویی برقرار کند، فوت شود، زوجه باز هم حق دارد مهریه خویش را از ماترک شوهر مطالبه نماید و از این حیث با طلاق متفاوت است که مهریه دختر دوشیزه پس از طلاق معادل نصف مهریه‌ای بوده که در عقد نکاح مقرر گردیده است. ولی چنانچه مرد قبل از برقراری رابطه زناشویی فوت نماید، زوجه مستحق کل مهریه خواهد بود.
بر اساس ماده ۲۲۶ قانون امور حسبی، در خصوص حقوق زن بعد از فوت شوهر وراث ملزم به پرداخت مهریه نبوده و چنانچه ترکه به مقدار کافی جهت پرداخت مهریه یا سایر دیون شخص متوفی نباشد، مابقی اموال برجای مانده با توجه به بدهی میان طلبکاران تقسیم‌بندی می‌شود: “ورثه ملزم نیستند غیر از ترکه چیزی به بستانکاران بدهند و اگر ترکه برای اداء تمام دیون کافی نباشد ترکه مابین تمام بستانکاران به نسبت طلب آنها تقسیم می شود.” هر چند طبق ماده ۲۲۸ این قانون اگر ورثه بخواهند از اموال خود مهریه را پرداخت کنند بلامانع است:
وراث حق دارند دیون را از ترکه یا از مال خود ادا کنند.
حقوق زن بعد از فوت شوهر مانند مهریه چه در نکاح دائم و چه در نکاح موقت قابل مطالبه بوده و از این حیث تفاوتی با یکدیگر ندارند و تنها فرق میان آنها در این است که چنانچه عقد موقت ثبت رسمی نشده باشد، نمی‌توان از طریق اجرای ثبت آن را مطالبه نمود.
نحوه محاسبه مهریه و نفقه بعد از فوت شوهر
به گفته وکیل حقوقی در مرحله نخست بایستی نوع مهریه زن مشخص گردد:
- پول نقد
- سکه بهار آزادی
- اموال غیر منقول
- اموال منقول و غیره
ارزش این مسئله به خاطر این است که فرمول محاسبه مهریه زن بسته به نوع مهریه وی متفاوت است:
- چنانچه مهریه مشخص شده پول نقد باشد، معیار محاسبه آن نرخ تورم زمان مرگ شوهر خواهد بود.
- چنانچه مهریه مشخص شده سکه بهار آزادی باشد، معیار محاسبه آن نرخ تورم بر حسب نرخ روز خواهد شد.
به این صورت که نخست شاخص قیمت سالانه زمان تادیه و شاخص قیمت سالانه زمان اجرای عقد نکاح محاسبه خواهد شد که مقدار آن از طریق بانک مرکزی سالانه مشخص شده است. در مرحله بعد حاصل تقسیم در مبلغ مهریه ضرب شده و بدین صورت مهریه به نرخ روز محاسبه می شود. چنانچه مهریه مقرر شده مال منقول یا غیرمنقول باشد، عین همان مال به زن پرداخت خواهد شد و عکس قوانین مربوط به سهم‌الارث زن در خصوص عین مال غیرمنقول که امکان تقدیم آن به عنوان سهم الارث به زن وجود ندارد و بسته به آن است که قیمت‌گذاری گردد. وکیل کیفری در ادامه می‌گوید: سپس تحت عنوان حق الارث به زن پرداخت شود، در این مورد الزامی به تقویم مال مزبور نیست و عین مال که تحت عنوان مهریه زن است به وی پرداخت می‌شود.
سؤالات متداول
۱. حقوق زن بعد از فوت شوهر چیست ؟
یک‌سری از این حقوق شامل مهریه، نفقه، اجرت‌المثل، سهم زوجه از مستمری شوهر و غیره است.
۲. حقوق مالی زن بعد از فوت شوهر به چه صورت پرداخت می‌شود؟
پرداخت این حقوق مالی به زوجه از محل اموال باقیمانده از شوهر متوفی خواهد بود.
۳. آیا حضانت فرزندان بعد از مرگ شوهر به زن می‌رسد ؟
بله، بر اساس قانون مدنی کشور ایران حضانت فرزندان بعد از فوت یکی از والدین به والدی که در قید حیات است تعلق خواهد گرفت.
