حبس تعزیری یکی از مجازات‌های مقرر شده در قانون مجازات اسلامی بوده که برای تنبیه و مجازات مجرمان پیش‌بینی شده است. حبس تعزیری و اجرای آن دارای نتایج خوب و قابل قبولی، هم برای بازسازی مجرم و هم برای حفظ نظم و امنیت اجتماعی جامعه می‌باشد. در این مقاله ما تصمیم داریم در رابطه با مجازات حبس تعزیری، فواید و انواع مجازات بیشتر صحبت کنیم. لطفا شما نیز تا انتهای مطالب با ما همراه بمانید.
برای مشاوره رایگان و شبانه روزی با بهترین وکیل تهران همین حالا با ما تماس بگیرید!
حبس تعزیری به چه معناست
حبس تعزیری یکی از مجازات‌های مقرر شده در قانون است که برخلاف مجازات‌های قصاص، حدود و دیات هیچ حکمی برای آن در متن قوانین جزایی شریعت وجود ندارد. بنابراین قضاوت و تعیین میزان مجازات در حبس تعزیری، طبق قانون، به دادگاه سپرده شده است.
با توجه به موارد ذکر شده می‌توان گفت که برای حبس تعزیری، مجازات دقیق و قابل استنادی در شرع، وجود ندارد. مجازات حبس تعزیری اغلب برای جرایمی اعمال می‌گردد که نوظهور بوده و در گذشته وجود نداشته‌اند. به عنوان مثال جرایم رایانه‌ای از جمله جرایمی هستند که مجازات‌های مقرر برای آن‌ها در متن قانون، در دسته تعزیرات قرار دارد.
حتما بخوانید: تبدیل حبس به جزای نقدی و مهم ترین قوانین آن در سال 1400
انواع مجازات
در قانون مجازات اسلامی، مجازات‌ها بنا بر یک تقسیم بندی کلی به سه دسته‌ی مجازات‌های اصلی، تکمیلی و تبعی تقسیم می‌شوند. مجازات‌های اصلی شامل حدود، قصاص، دیات و تعزیرات می‌شوند که قانون‌گذار در طی مواد 14 تا 22 آن‌ها را شرح داده است. هم‌چنین قانون‌گذار در مواد 23 و 24 قانون مجازات اسلامی به مجازات‌های تکمیلی و در مواد 25 و 26 به مجازات‌های تبعی پرداخته است.
همان‌طور که گفتیم به طور کلی مجازات‌های موجود در قانون کنونی حاکم بر حقوق کیفری کشور ما شامل سه دسته اصلی، تکمیلی و تبعی هستند. مجازات‌های اصلی همان مجازات‌های مقرر شده در قانون مجازات اسلامی بوده و برای هر جرمی، مجازات خاص آن وجود دارد. برای مثال، طبق ماده‌ی 228 قانون مجازات اسلامی:
در زنا با محارم نسبی و زنای محصنه، چنان‌چه زانیه بالغ و زانی نابالغ باشد مجازات اصلی زانیه فقط صد ضربه شلاق است.
هم‌چنین طبق ماده‌ی 16 قانون مجازات اسلامی:
اصل بر این است که مجازات اصلی ارتکاب جنایات عمدی بر نفس، اعضا و منافع، قصاص است مگر در مواردی که قانون استثنا کرده باشد.
اما مجازات تکمیلی مجازاتی است که وقتی مجازات اصلی کافی نباشد و قاضی تشخیص دهد مجرم استحقاق مجازات بیشتری دارد، علاوه بر مجازات اصلی و برای تکمیل آن،تعیین می‌کند. مجازات تبعی نیز مجازاتی است که نیاز به تشخیص قاضی نداشته و به تبع بعضی از جرایم برای مجرم اعمال می‌گردد. در ادامه مطالب به صورت مجزا در رابطه با شرایط هر کدام از سه دسته اصلی مجازات‌های ذکر شده سخن خواهیم گفت.
۱- مجازات اصلی
همان‌طور که گفتیم مجازات اصلی مجازاتی می‌باشد که برای هر جرمی به صورت خاص و جداگانه در قانون مقرر شده است. مجازات‌های حدود و قصاص و دیات، بر خلاف تعزیرات، مجازات‌هایی هستند که میزان آن‌ها در شریعت اسلام و قانون به طور خاص و مشخص تعیین شده است. از آن‌جایی که حکم دادگاه باید مطابق با قانون باشد، قاضی نمی‌تواند در آن‌ها تغییر ایجاد کند و باید عین همان مجازاتی را که قانون‌گذار برای جرم صورت گرفته از جانب مجرم، مقرر کرده است را برای او اعمال کند. در مورد مجازات تعزیری نیز که میزان آن در شرع مشخص نشده است و نوع، مقدار، کیفیت اجرا و مقررات مربوط به تخفیف، تعلیق، سقوط و سایر احکام آن به موجب قانون تعیین می‌شود، نیز قاضی موظف است به همان میزان تعیین شده در قانون، حکم دهد.
حسن مهم تعیین مجازات اصلی جرایم به وسیله قانون‌گذار، در این است که احتمال وقوع جرم و جنایت را کاهش می‌دهد. زیرا در صورتی که مجازات هر جرم به صورت مشخص معلوم باشد؛ افراد از مجازات اصلی جرایم آگاه شده و ترس از اعمال مجازات، آن‌ها را از ارتکاب جرم مذکور باز می‌دارد.
حتما بخوانید: عواقب رانندگی بدون گواهینامه و مجازات آن در سال 1400
۲- مجازات تکمیلی
قانون‌گذار در برخی از جرایم به دادگاه این اختیار را داده است که علاوه بر مجازات اصلی که در قانون ذکر شده است، مجازات‌های دیگری هم برای مجرم در نظر بگیرد. فلسفه‌ی این امر آن است که در برخی از جرایم سنگین، ممکن است قاضی بنابر مقتضیات عدالت تشخیص دهد که صرف مجازات اصلی برای تنبه مجرم کفایت نمی‌کند، در نتیجه مجازات‌های دیگری نیز برای مجرم تعیین می‌کند که در مواد 23 و 24 قانون مجازات اسلامی آمده است و به آن مجازات‌های تکمیلی (تتمیمی) می‌گویند.
البته باید متذکر شویم که صدور حکم مجازات تکمیلی برای مجرمین در صورتی امکان دارد که قانون در رابطه با آن جرم مجازات تکمیلی را پیش‌بینی کرده باشد. به عبارت دیگر اعمال مجازات تکمیلی برای همه جرایم امکان نداشته و قاضی تنها در جرایمی، حق اعمال مجازات تکمیلی را دارد که قانون‌گذار برای آن‌ها مجازات تکمیلی پیش‌بینی کرده باشد. این جرایم عبارت است از: تمام جرایم تعزیری درجه 1 تا 8 (اعم از عمدی و غیرعمدی)، تمامی جرایم موجب قصاص و حد (با هر نوع و میزان مجازاتی).
در باب مجازات تکمیلی باید توجه کرد که این نوع مجازات فقط نسبت به اشخاص حقیقی و نه حقوقی، قابل اعمال است. هم‌چنین حداکثر مدت مجازات تکمیلی دو سال است مگر در قانون مدت زمان دیگری تعیین شده باشد.
مجازات‌های تکمیلی که در قانون مجازات اسلامی برای مجرمان پیش‌بینی شده است، طبق متن قانون به قرار زیر می‌باشند:
الف- اقامت اجباری در محل معین
ب- منع از اقامت در محل یا محل‌های معین
پ- منع از اشتغال به شغل، حرفه یا کار معین
ت- انفصال از خدمات دولتی و عمومی
ث- منع از رانندگی با وسایل نقلیه موتوری و یا تصدی وسایل موتوری
ج-منع از داشتن دسته چک و یا اصدار اسناد تجاری
چ- منع از حمل سلاح
ح- منع از خروج اتباع ایران از کشور
خ- اخراج بیگانگان از کشور
د- الزام به خدمات عمومی
ذ- منع از عضویت در احزاب، گروه‌ها و دستجات سیاسی یا اجتماعی
ر- توقیف وسایل ارتکاب جرم یا رسانه یا مؤسسه دخیل در ارتکاب جرم
ز- الزام به یادگیری حرفه، شغل یا کار معین
ژ- الزام به تحصیل
س- انتشار حکم محکومیت قطعی
حتما بخوانید: قرارداد مضاربه چیست؟ مهم ترین نکات درباره آن
۳- مجازات تبعی
مجازات‌های تبعی نیز از جمله راه‌های تنبیه مجرمان بوده که به صورت خود به خود به همراه جرم اصلی به آن‌ها تحمیل می‌گردد. در واقع مجازات تبعی بخش جدا نشدنی از مجازات اصلی بوده و اعمال آن نیازی به حکم قاضی ندارد. با توجه به مواد 25 و 26 قانون مجازات اسلامی، این نوع مجازات با حقوق اجتماعی مجرمان در ارتباط بوده و به تبع آن، مجرم از برخی حقوق اجتماعی خود به صورت موقت و یا برای همیشه محروم خواهد شد.
در اینجا لازم است که به یک‌سری از نکات مهم در باب اعمال مجازات تبعی برای مجرمان بپردازیم، از جمله:
- فقط محکومیت‌های قطعی مجازات تبعی دارند.
- فقط جرایم عمدی دارای مجازات تبعی هستند.
- فقط اشخاص حقیقی محکوم به مجازات تبعی می‌شوند.
- جرایمی دارای مجازات تبعی هستند که مجازات آن‌ها این موارد باشد:
– جرایم تعزیری عمدی موجب حبس درجه 1 تا 5
– جرایم موجب مجازات‌های سلب حیات
– حبس ابد
– قطع عضو
– قصاص عضو
– نفی بلد
– شلاق حدی - زمان شروع مجازات تبعی، پس از اجرای حکم است (نه زمان صدور حکم قطعی یا شروع به اجرای مجازات)
مجازات تبعی فقط در مورد جرایم ارتکابی افراد دارای سن 18 سال تمام شمسی و بالاتر است.
تعزیری بودن حبس چه مزایایی دارد؟
حبس تعزیری دارای آثار و فوایدی است که می‌تواند علاوه بر بازسازی مجرم برای حفظ امنیت عمومی جامعه نیز مفید و سازنده باشد. هر حبسی به غیر از حبس حدی، در زمره حبس‌های تعزیری بوده و همه احکام قابل اجرا در این رابطه، برای حبس تعزیری قابل اعمال است. به طور کلی مهم‌ترین فواید حبس تعزیری شامل گزینه‌های زیر می‌باشد:
۱- تعویق صدور حکم:
به این معنی است که دادگاه تعقیب متهم را شروع و مجرمیت وی را احراز کرده باشد اما حکم محکومیت نهایی را صادر نکرده و صدور حکم را به تأخیر بیندازد.
بر طبق ماده‌ی 40 قانون مجازات اسلامی، در جرایم موجب تعزیر درجه شش تا هشت (ماده‌ی 19 قانون مجازات اسلامی)، دادگاه می‌تواند پس از احراز مجرمیت متهم با ملاحظه وضعیت فردی، خانوادگی و اجتماعی و سوابق و اوضاع و احوالی که موجب ارتکاب جرم گردیده است، در صورت وجود برخی شرایط، صدور حکم را به مدت شش ماه تا دو سال به تعویق بیندازد.
در مدت زمانی که اجرای حکم محکوم به تعویق افتاده است؛ دادگاه ممکن است برای او انجام برخی از فعالیت‌های حرفه‌ای یا عملی را در نظر بگیرد. در تعویق صدور حکم، پس از گذشت مدت تعویق، با توجه به میزان پای‌بندی مرتکب به اجرای دستورهای دادگاه، گزارش‌های مددکار اجتماعی و نیز ملاحظه‌ی وضعیت مرتکب، حسب مورد دادگاه به تعیین کیفر پرداخته یا می‌تواند به صدور حکم معافیت از کیفر اقدام کند.
باید توجه داشته باشیم که تعویق صدور حکم برای قاضی حالت اختیاری داشته و حتی در صورت جمع بودن تمامی شرایط نیز قاضی الزامی به صدور تعویق صدور حکم، ندارد.
حتما بخوانید: جرم رابطه نامشروع در فضای مجازی و نحوه اثبات آن
۲- تعلیق اجرای مجازات
به این معنی است که دادگاه تعقیب متهم را آغاز کرده و پس از احراز مجرمیت، حکم محکومیت نهایی برای او را نیز صادر کرده باشد ولی اجرای مجازات را به تأخیر بیندازد.
در جرایم تعزیری درجه‌ی سه تا هشت، دادگاه می‌تواند در صورت وجود شرایط ماده‌ی 40 قانون مجازات اسلامی:
اجرای تمام یا قسمتی از مجازات را از یک تا پنج سال معلق کند. هم‌چنین قاضی اجرای احکام و دادستان می‌توانند پس از گذشت یک سوم از مدت مجازات به دادگاه صادر کننده‌ی حکم قطعی پیشنهاد تعلیق اجرای مجازات را بدهند. هم‌چنین محکوم، خود نیز می‌تواند پس از تحمل یک سوم مجازات، در صورت دارا بودن شرایط قانونی، از طریق دادستان یا قاضی اجرای احکام کیفری تقاضای تعلیق نماید.
نکته آن است که، تعلیق اجرای مجازات نیز همانند تعویق صدور حکم، برای قاضی حالت اختیاری دارد. اما در صورتی که دادگاه اجرای مجازات مورد نظر را تعلیق کرده و محکوم نیز، از تاریخ صدور قرار تا پایان مدت تعلیق، مرتکب هیچ یک از جرایم مشروح در ماده‌ی 52 قانون مجازات اسلامی نشود؛ در این صورت محکومیت تعلیقی الزاماً بی‌اثر خواهد شد و قاضی در این مورد اختیاری ندارد.
۳- مجازات‌های جایگزین حبس
به علت مشکلاتی که در ارتباط با اجرای حبس، خصوصاً حبس‌های کوتاه مدت، وجود دارد، قانون‌گذار در برخی جرایم که مجازات حبس دارند، قاضی را ملزم یا مخیر کرده است تا مجازات جایگزین حبس را در مورد محکوم علیه اجرا کند. به موجب ماده‌ی 64 قانون مجازات اسلامی، مجازات‌های جایگزین عبارت است از:
- دوره مراقبت
- خدمات عمومی رایگان
- جزای نقدی
- جزای نقدی روزانه
- محرومیت از حقوق اجتماعی
حتما بخوانید: تمکین چیست و چه ارتباطی با نفقه و مهریه دارد؟
آیا امکان خریدن حبس تعزیری وجود دارد؟
همان‌طور که در مطالب قبلی نیز گفتیم حبس تعزیری جزو مجازات‌هایی است که به واسطه حاکم تعیین می‌گردد. در برخی موارد خاص در قانون مجازات اسلامی امکان تبدیل حبس تعزیری به مجازات جزای نقدی پیش‌بینی شده است. در واقع قاضی فقط تحت شرایطی خاص و آن هم طبق قانون اجازه دارد مجازات حبس تعزیری مجرم را به جزای نقدی تبدیل کند.
اما بر خلاف تصور بسیاری از مردم که فکر می‌کنند امکان خرید و فروش حبس تعزیری وجود دارد؛ باید گفت که این تصور کاملاً غلط و اشتباه بوده و به هیچ عنوان صحت ندارد.
در اینجا لازم است یادآوری کنیم که اگر تمایل به کسب اطلاعات بیشتر، درباره حبس تعزیری و شرایط تبدیل آن به جزای نقدی دارید، می‌توانید از طریق پل‌های ارتباطی موجود اقدام کنید. هم‌چنین علاوه بر دریافت مشاوره‌های کیفری به واسطه مشاوره با وکیل کیفری، امکان مشاوره با وکیل خانواده، وکیل ملکی و وکیل چک نیز برای شما در این سایت مقدور است. البته ناگفته نماند که جهت درخواست وکیل و مشاوره حقوقی نیز می‌توانید به همین منوال اقدام کنید.
حکم تعزیری به چه معناست
طبق قانون مجازات اسلامی، مجازات اصلی به چهار دسته‌ی حد، قصاص، دیه و تعزیر، تقسیم می‌شود. مجازات تعزیری یکی از این انواع چهارگانه است که قانون‌گذار برای جرائم تعزیری به آن حکم می‌کند. می‌دانیم که چون میزان مجازات تعزیری در شرع مقدس تعیین نشده، قانون‌گذار،خود، به تعیین آن می‌پردازد. حال باید بدانیم، برای این‌که قانون‌گذار بتواند به تعیین مجازات تعزیری بپردازد، باید به مواردی توجه کند از جمله:
· مجازات‌های تعزیری باید مادون حدود و کمتر از مجازات‌های حدی باشند.
· قاضی هنگام صدور حکم به مجازات تعزیری، باید یک‌سری موارد را مورد توجه قرار دهد:
– انگیزه مرتکب و وضعیت ذهنی و روانی وی حین ارتکاب جرم
– شیوه ارتکاب جرم، گستره نقض وظیفه و نتایج زیان بار آن
– اقدامات مرتکب پس از ارتکاب جرم
– سوابق و وضعیت فردی، خانوادگی و اجتماعی مرتکب و تأثیر تعزیر بر وی
حتما بخوانید: حکم زنا در سال 1400 و نحوه اثبات زنا
حبس تعلیقی چیست
مطابق ماده‌ی 46 قانون مجازات اسلامی:
زمانی که فرد به مجازات حبس تعزیری 15 سال یا کمتر، محکوم شود، دادگاه می‌تواند در صورت وجود شرایط تعویق صدور حکم، اجرای تمام یا قسمتی از مجازات را به مدت یک تا پنج سال معلق نماید. در نتیجه، به وضعیتی که فردی بر طبق قانون، محکوم بوده و مجازات تعیین شده برای او حبس است، اما بنا به تشخیص قاضی و وجود شرایط مورد نیاز، حبس او برای مدتی، معلق شده و اجرا نمی‌شود، حبس تعلیقی می‌گویند.
معلق کردن حکم حبس، در صورتی که به طور کلی باشد، به این معنی است که فرد مشمول، در صورتی که در بازداشت باشد، فوری آزاد می‌شود. اگر متهم در هنگام حکم تعلیق مرتکب جرم دیگری، به شرح مندرج در ماده‌ی 54 قانون مجازات اسلامی، بشود، علاوه بر مجازات تعیین شده، به مجازات تعلیق شده نیز محکوم می‌گردد. اما اگر از تاریخ صدور قرار تا پایان مدت تعلیق، فرد مرتکب جرم دیگری نشود، محکومیت تعلیقی او بی اثر خواهد شد.
حبس تعویقی چیست
مطابق ماده‌ی 40 قانون مجازات اسلامی، زمانی که فرد به مجازات حبس تعزیری دو سال یا کمتر، محکوم شود، دادگاه می‌تواند پس از احراز مجرمیت متهم با ملاحظه وضعیت و اوضاع و احوالی که موجب ارتکاب جرم گردیده است، در صورت وجود شرایط زیر، صدور حکم را به مدت شش ماه تا 2 سال به تعویق اندازد:
- وجود جهات تخفیف
- پیش‌بینی اصلاح مرتکب
- جبران ضرر و زیان یا برقراری ترتیبات جبران
- فقدان سابقه کیفری مؤثر
پس در صورتی که صدور حکم حبس به صلاح‌دید قاضی و در صورت وجود شرایط فوق‌الذکر، برای مدتی به تعویق بیفتد، به آن حبس تعویقی می‌گویند.
اگر شخصی که صدور حکم وی به تعویق افتاده است، مرتکب جرم موجب حد، قصاص، جنایات عمدی موجب دیه یا تعزیر تا درجه هفت شود، دادگاه قرار تعویق را لغو و حکم محکومیت صادر می‌کند. اما پس از گذشت مدت تعویق، با توجه به میزان پای‌بندی مرتکب به اجرای دستورهای دادگاه و برخی ملاحظات دیگر، امکان این‌که دادگاه به صدور حکم معافیت از کیفر اقدام کند، وجود دارد.
حتما بخوانید: حق طلاق چیست و مهم ترین قوانین در این رابطه
درجات مجازات تعزیری
بر طبق ماده‌ی 19 قانون مجازات اسلامی، «مجازات‌های تعزیری به هشت درجه تقسیم می‌شود:
درجه 1
– حبس بیش از بیست و پنج سال
– جزای نقدی بیش از دو میلیارد و هشتصد میلیون (2.8۰۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال
– مصادره کل اموال
– انحلال شخص حقوقی
درجه 2
– حبس بیش از پانزده تا بیست و پنج سال
– جزای نقدی بیش از یک میلیارد و پانصد میلیون (1.500.000.000) ریال تا دو میلیارد و هشتصد میلیون (2.8۰۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال
درجه 3
– حبس بیش از ده تا پانزده سال
– جزای نقدی بیش از یک میلیارد (1.00۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال تا یک میلیارد و پانصد میلیون (1.۵۰0.۰۰۰.۰۰۰) ریال
درجه 4
– حبس بیش از پنج تا ده سال
– جزای نقدی بیش از پانصد میلیون(500.000.000) ریال تا یک میلیارد (1.00۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال
– انفصال دائم از خدمات دولتی و عمومی
درجه 5
– حبس بیش از دو تا پنج سال
– جزای نقدی بیش از دویست و چهل میلیون (24۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال تا پانصد میلیون (50۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال
– محرومیت از حقوق اجتماعی بیش از پنج تا پانزده سال
– ممنوعیت دائم از یک یا چند فعالیت شغلی یا اجتماعی برای اشخاص حقوقی
– ممنوعیت دائم از دعوت عمومی برای افزایش سرمایه برای اشخاص حقوقی
درجه 6
– حبس بیش از شش ماه تا دو سال
– جزای نقدی بیش از شصت میلیون (6۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال تا دویست و چهل میلیون (24۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال
– شلاق ازسی و یک تا هفتاد و چهار ضربه و تا نود و نه ضربه در جرائم منافی عفت
– محرومیت از حقوق اجتماعی بیش از شش ماه تا پنج سال
– انتشار حکم قطعی در رسانه‌ها
– ممنوعیت از یک یا چند فعالیت شغلی یا اجتماعی برای اشخاص حقوقی حداکثر تا مدت پنج سال
– ممنوعیت از دعوت عمومی برای افزایش سرمایه برای اشخاص حقوقی حداکثر تا مدت پنج سال
– ممنوعیت از اصدار برخی از اسناد تجاری توسط اشخاص حقوقی حداکثر تا مدت پنج سال
درجه 7
– حبس از نود و یک روز تا شش ماه
– جزای نقدی بیش از سی میلیون (3۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال تا شصت میلیون (6۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال
– شلاق از یازده تا سی ضربه
– محرومیت از حقوق اجتماعی تا شش ماه
درجه 8
– حبس تا سه ماه
– جزای نقدی تا سی میلیون (3۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال
– شلاق تا ده ضربه
همان‌طور که مشاهده می‌کنید، مجازات تعزیری درجه 1 سنگین‌ترین نوع مجازات تعزیری است که هر چه به درجات پایین‌تر می‌آید، سبک‌تر می‌شود.
چه کسانی به حبس تعزیری محکوم می‌شوند؟
حبس تعزیری در موارد ارتکاب محرمات شرعی یا نقض مقررات حکومتی، تعیین و اعمال می‌گردد. در واقع این نوع حبس، به طور کلی، برای آن دسته از جرایمی است که برایشان در شرع، مجازات دقیق، تعیین نشده است؛ در نتیجه نوع، مقدار، کیفیت اجرا و مقررات مربوط به تخفیف، تعلیق، سقوط و سایر احکام تعزیر، به موجب قانون تعیین می‌شود.
نتیجه‌گیری
حبس تعزیری از جمله مجازات‌هایی است که قانون‌گذار برای مجرم در نظر گرفته و این نوع حبس در مقابل حبس حدی قرار می‌گیرد. برخلاف جرایم حدود، قصاص و دیات که مجازات‌های خاص و مشخصی در شرع برای آن‌ها وجود دارد، برخی از جرایم هستند که هیچ اشاره‌ای به آن‌ها در شرع نشده است. این جرایم در رده تعزیرات قرار دارند و مجازات حبس تعزیری از جمله مجازات‌هایی است که برای این جرایم در قانون لحاظ شده است.
