آیا حبس تعزیری زندان دارد ؟

حبس تعزیری یکی از مجازات‌های مقرر شده در قانون مجازات اسلامی بوده که برای تنبیه و مجازات مجرمان پیش‌بینی شده است. از جمله مجازات‌های تعزیری حبس تعزیری است که در شرع میزان آن مقرر نگردیده است و  میزان مجازات آن توسط قانون‌گذار مشخص می‌شود. این حبس حبس دارای هشت درجه است که شدیدترین آن‌ها حبس درجه یک و سبک‌ترین آن حبس درجه هشت است. لازم به ذکر است که در صورت وجود شرایطی، امکان اینکه برای مجازات زندان تعزیری تخفیف یا تبدیل به جزای نقدی و مجازات‌های جایگزین حبس قائل شد، وجود دارد. وکیل پایه یک دادگستری در ادامه توضيحات بیشتری در این خصوص بیان خواهد کرد. 

جدول مجازات حبس تعزیری 

حبس تعزیری چیست؟

به موجب قانون مجازات اسلامی، مجازات به ۴ دسته اصلی تقسیم بندی می‌شوند که حدود، قصاص، دیات و تعزیرات هستند. در واقع تعزیرات به مجازات‌هایی گفته می‌شود که سه مورد دیگر را دربرنمی‌گیرد و میزان و کیفیت آن‌ها توسط شارع تعیین نگردیده است و اختیار تعیین آن به موجب ماده ۱۸ قانون مجازات اسلامی  به قانون‌گذار داده شده است. حبس یکی از مجازات‌های تعزیری بوده که به نوعی تادیب به حساب می‌آید. حبس  تعزیری نقطه‌ای مقابل حبس حدی است، از این رو حبسی که حدی نباشد تعزیری به شمار می‌رود و نبایستی میزان حبس تعزیری از حبس حدی بیشتر باشد. بر این اساس حبس ابد یک حبس حدی بوده و تعزیری به حساب نمی‌آید.

 آیا حبس تعزیری زندان دارد؟ 

در حبس تعزیری با وجود شرایط خاصی، قاضی این اختیار را دارد که اجرای حکم را به تعویق اندازد و یا از مجازات‌های دیگری به عنوان جایگزین حبس استفاده نماید. در سال ۱۳۹۹ قانون کاهش مجازات این نوع حبس به منظور کاهش تعداد محکومین به حبس مورد تصویب مجلس قرار گرفت. در کل می توان گفت این حبس زندانی دارد ولی با توجه به نظر قاضی قابل تبدیل است.

حکم تعزیری چیست؟

جرایم تعزیری به جرایمی گفته می‌شود که قانون‌گذار جرم انگاری نموده و در شرع اسلام صحبتی از آن نشده است و احکامی که در این رابطه توسط قاضی صادر می‌گردد، حکم تعزیری خواهد بود. در قانون مجازات اسلامی، حدود مجازات‌های تعزیری تعیین گردیده است، اما با وجود این میزان و کیفیت تعزیر جزو اختیارات قاضی بوده و وی حق دارد با توجه به شرایطی مثل موقعیت روحی و روانی مرتکب ضمن ارتکاب جرم، روش ارتکاب جرم و مواردی این چنینی، به صورت دقیق میزان حکم تعزیری را تعیین نماید.  حکم تعزیری به رای قاضی نسبت به ماهیت دعوای کیفری در رابطه با جرایم تعزیری گفته می‌شود که برای آن جرم مشخص کننده یک مجازات تعزیری  است.

انواع حبس تعزیری 

وکیل ته در این بخش از مطلب به طور کامل انواع حبس از نوع تعزیری را بیان خواهد کرد:

حبس تعزیری درجه ۱

زندان تعزیری درجه ۱ به حکم زندان بيشتر از ۲۵ سال می‌گویند؛ بدین معنی که مرتکب به جرمی که مجازات آن مستوجب حبس تعزیری درجه ۱ مثل جعل وجه رایج ملی، ممکن است محکوم به بیشتر از ۲۵ سال زندان تعزیری گردد. لازم به توضیح است که نبایستی حکم زندان تعزیری درجه ۱ را با حکم حبس حدی اشتباه گرفت. به عنوان مثال مجازات جرم اکراه در قتل حبس ابد است در حالی که این نوع حبس، در دسته زندان تعزیری قرار دارد. 

حبس تعزیری درجه ۲

به حبس بین ۱۵ تا ۲۵ سال حکم زندان تعزیری درجه ۲ می‌گویند. بر اساس ماده ۹ قانون کاهش مجازات حبس تعزیری، چنانچه محکومینی که به حبس درجه دو، درجه سه و درجه چهار محکوم شده‌اند، یک چهارم از مدت حبس خود را سپری کرده باشند، این امکان را دارند تا از دادگاه تقاضا کنند در یک محدوده معین با جی پی اس و سیستم نظارت الکترونیک آزاد گردند.

حبس تعزیری درجه ۳

به حکم زندان بيشتر از ۱۰ تا ۱۵ سال حبس درجه سه گفته می‌شود. از جمله مصادیق جرایم مستوجب مجازات زندان تعزیری درجه سه، باید به جعل مهر یا امضای رهبری یا روسای سه قوه، آدم‌ربایی و راهزنی اشاره داشت. به موجب ماده ۸ قانون کاهش مجازات حبس تعزیری، چنانچه محکومین به حبس درجه دو، درجه سه و درجه چهار یک چهارم از حبس خود را سپری کرده باشند و همچنین شرایطی که در ماده ۵۷ قانون مجازات اسلامی بیان شده است فراهم باشد، امکان دریافت حکم نیمه آزادی از دادگاه را خواهند داشت. به کمک مشاوره حقوقی می‌توانید اطلاعات بیشتری در این خصوص کسب نمایید.

حبس تعزیری درجه ۴

زندان تعزیری درجه چهار به حکم زندان بيشتر از ۵ تا ۱۰ سال می‌گویند. از قبیل جرایمی که مستوجب مجازات حبس درجه ۴ است بایستی به سوءقصد به جان رهبر یا مقامات کشور، خرید و فروش و تقلب سکه و اختلال در نظم عمومی جامعه اشاره داشت. به موجب ماده ۱۱ قانون کاهش مجازات‌های حبس تعزیری در خصوص جرایم قابل گذشت، مقدار حداقل و حداکثر زندان تعزیری درجه چهارم تا هشت یک دوم شده است.

حبس تعزیری درجه ۵

مجازات جرایم مستوجب حبس تعزیری درجه پنج، حکم زندان تعزیری بيشتر از ۲ تا ۵ سال خواهد بود. قاضی این حق را دارد تا مرتکبان جرایمی اعم از کیف زنی یا جیب بری، آتش زدن خانه یا اموال سایرین را محکوم به حبس درجه ۵ نماید. بر اساس ماده ۵۷ قانون مجازات اسلامی، در صورت گذشت شاکی و به قید وثیقه  محکومان حبس تعزیری درجه پنج تا هفت این امکان را دارند تا از قاضی در صورت درخواست از دادگاه حکم نیمه آزادی اخذ نمایند.

حبس تعزیری درجه ۶

حکم زندان تعزیری درجه شش به حبس بالای ۶ ماه تا ۲ سال می‌گویند. حکم زندان تعزیری جرایمی همچون جعل اسناد غیررسمی و ورشکستگی به عمد از نوع حبس درجه شش هستند. مجازات جرایم غیرعمدی که حبس تعزیری درجه ۶ تا درجه ۸ دارند، قابلیت تبدیل به مجازات‌های جایگزین حبس را دارند.

حبس تعزیری درجه ۷

برای زندان تعزیری  درجه هفت مدت حبس از ۹۱ روز تا ۶ ماه خواهد بود. علاوه بر این چنانچه مجازات جرمی مطابق هیچ‌یک از درجات مجازات‌های تعزیری نباشد، آن مجازات درجه ۷ به شمار می‌رود. در صورتی که محکومان مجازات زندان تعزیری درجه ۷ دارای سابقه کیفری به بعضی از جرایم نباشند، حبس آن‌ها به مجازات‌های جایگزین حبس یعنی خدمات عمومی، جریمه نقدی، محرومیت از حقوق اجتماعی و… قابل تبدیل خواهد بود. 

حبس تعزیری درجه ٨

به حبسی که برابر با حکم زندان تا ۳ ماه است، مجازات حبس تعزیری درجه ۸ می‌گويند. به موجب قانون مجازات اسلامی، محکومان زندان تعزیری درجه هشت در عوض گذراندن محکومیت خود در زندان ، به مجازات‌های جایگزین حبس که عبارتند از خدمات عمومی، جریمه نقدی و… بوده محکوم می‌گردند.

میزان مجازات حبس تعزیری

وکیل حقوقی در ادامه به بررسی و توضیح میزان مجازات تعزیری می‌پردازد:

درجه ۱

• حبس بالای ۲۵ سال
• جریمه نقدی از یک میلیارد ريال بیشتر
• مصادره تمامی اموال

درجه ۲

• حبس بالای ۱۵ تا ۲۵ سال
• جریمه نقدی بیشتر از پانصد و پنجاه میلیون ريال تا یک میلیارد ريال

درجه ۳

• حبس بالای ۱۰ تا ۱۵ سال
• جریمه نقدی بیشتر از سیصد و شصت میلیون ريال تا پانصد و پنجاه میلیون ريال

درجه ۴

• حبس بالای ۵ تا ۱۰ سال
• جریمه نقدی بیشتر از یک‌صد و هشتاد میلیون ريال تا سیصد و شصت میلیون ريال

درجه ۵

• حبس بالای ۲ تا ۵ سال
• جریمه نقدی بیشتر از هشتاد میلیون ريال تا یک‌صد و هشتاد میلیون ریال
• بیشتر از ۵ تا ۱۵ سال محرومیت از حقوق اجتماعی

درجه ۶

• حبس بالای ۶ ماه تا ۲ سال
• جریمه نقدی بیشتر از بیست میلیون ريال تا هشتاد میلیون ريال
• از ۳۱ تا ۷۴ ضربه شلاق و در جرایم منافی عفت تا ۹۹ ضربه شلاق
• بیشتر از ۶ ماه تا ۵ سال محرومیت از حقوق اجتماعی 

درجه ۷

• زندان از ۹۱ روز تا ۶ ماه
• جریمه نقدی بالای ده میلیون ريال تا بیست میلیون ريال
• از ۱۱ تا ۳۰ ضربه شلاق
• تا ۶ ماه محرومیت از حقوق اجتماعی 

درجه ۸

• زندان تا ۳ ماه
• جریمه نقدی تا ده میلیون ريال
• تا ۱۰ ضربه شلاق

حتما بخوانید: تبدیل حبس به جزای نقدی و مهم ترین قوانین آن در سال 1400

شرایط خرید انواع حبس تعزیری چیست؟

خرید مجازات حبس به وجود شرایط خاصی نیازمند بوده که در صورت عدم وجود این شرایط، امکان تبدیل مجازات حبس به جریمه نقدی وجود ندارد.

شرایط عمومی خرید حبس تعزیری

به استناد ماده۶۴ قانون مجازات اسلامی، بدین منظور که بتوان حبس تعزیری را تبدیل کرد لازم است تا دو شرط کلی ذیل وجود داشته باشد:

• گذشت شاکی

جهت تبدیل زندان تعزیری بایستی شخص شاکی از شکایت صرف نظر کند و به دادگاه یا دادسرای رسیدگی به جرم رضایت خود را اعلام دارد. در غیر این حالت نمی‌توان زندان تعزیری را تبدیل نمود.

• وجود یکی از جهات تخفیف

جهت خرید این نوع حبس بایستی یکی از جهات تخفیف ذیل در پرونده مجرم وجود داشته باشد:

1. همکاری مجرم جهت شناسایی سایر اشخاصی که در جرم مشارکت داشته‌اند.
2. ارتکاب جرم در شرایط ویژه مثل انگیزه شرافتمندانه
3. اقرار مجرم به ارتکاب جرم
4. پشیمانی مجرم
5. عدم سابقه کیفری مجرم
6. شرایط ویژه مجرم مثل بیماری
7. سعی مجرم جهت کاهش آثار جرم
8. خفیف بودن خسارت حاصل از جرم
9. مشارکت کم شخص مجرم در جرم

شرایط اختصاصی خرید حبس تعزیری

به موجب قانون مجازات اسلامی، شرایط اختصاصی تبدیل زندان تعزیری موارد زیر را شامل می‌شود:

• جرایم عمدی که مجازاتی برابر با حداکثر سه ماه زندان تعزیری دارد، خرید حبس از شرایط خاصی برخوردار نیست.
• جرایم عمدی که مجازاتی برابر با حداکثر ۹۱ روز تا ۶ ماه حبس دارد، امکان جایگزین کردن مجازات‌هایی مثل جزای نقدی وجود دارد. جز آنکه متهم در سابقه خود مرتکب جرم عمدی دیگری شده باشد. همچنین شخص متهم سابقه محکومیت کیفری زیر را داشته باشد و از اعمال مجازات‌های پیشین او کمتر از پنج سال گذشته باشد:
• چنانچه شخص متهم سابقه محکومیت قطعی به حبس تا شش ماه داشته یا محکوم به پرداخت جریمه نقدی بالای یک میلیون تومان یا شلاق تعزیری گردیده باشد.
• چنانچه شخص متهم سابقه محکومیت قطعی به حبس بالای ۶ ماه یا محکوم به مجازات حدی یا قصاص داشته و یا محکوم به پرداخت بیش از یک پنجم دیه گردیده باشد.
• جرایم عمدی که حداکثر مجازات جرم رخ داده بالای ۶ ماه تا یک سال زندان تعزیری بوده، فقط هنگامی امکان خرید مجازات حبس وجود دارد که شرایط مزبور در مورد فوق وجود نداشته باشد.
• تبدیل زندان تعزیری به مجازات‌های جایگزین مورد پیش بینی در قانون مجازات اسلامی برای جرایم غیر عمدی مثل جریمه نقدی اجباری است. جز در صورتی که مجازات قانونی جرم، بالای ۲ سال حبس در نظر گرفته شده باشد. در چنین شرایطی قاضی حق دارد حکم به جریمه نقدی یا سایر مجازات‌های جایگزین را به جای مجازات زندان صادر کند.

کدامیک از درجات حبس تعزیری قابل خرید است؟  

بنا به گفته وکیل کیفری در حبس‌های درجه ۵ و ۶ (حبس‌های ۶ ماه تا ۵ سال) قاضی این حق را دارد که در صورت وجود جهات تخفیف رای به جریمه نقدی دهد. در زندان‌های تعزیری درجه ۷، حبس در صورت وجود جهات تخفیف  لغو می‌گردد و قاضی باید حکم به جریمه نقدی متناسب با درجه ۷ دهد.

مراحل درخواست تبدیل حبس تعزیری به جزای نقدی 

به منظور خرید حبس تعزیری، بایستی ابتدا مجرم اقدام به جلب رضایت شاکی نماید. سپس چنانچه در پرونده مجرم یکی از جهات تخفیف مجازات وجود داشته باشد، مجرم قادر است با تسلیم یک لایحه به قاضی پرونده و اثبات وجود یکی از جهات تخفیف مجازات، تقاضای تبدیل مجازات زندان را ثبت کند. همچنین، بر اساس ماده ۷۷ قانون مجازات اسلامی، قاضی اجرای احکام هم این اختیار را دارد که در مرحله اجرای حکم حبس با در نظر گرفتن شرایط مجرم از دادگاه صادرکننده حکم درخواست تبدیل حبس را داشته باشد. 

محاسبه هزینه خرید حبس تعزیری

به موجب ماده ۸۵ و ۸۶ قانون مجازات اسلامی، خرید یا تبدیل حبس به دو طریق زیر میسر است:

• جریمه نقدی روزانه
• جریمه نقدی به صورت یک‌جا

میزان جریمه نقدی روزانه معادل یک هشتم تا یک چهارم درآمدی که در روز مجرم کسب می‌کند، خواهد بود و بایستی به تعداد روزهایی که در حکم مقرر گردیده است، پرداخت شود. وکیل در این خصوص بیان داشته است که هزینه خرید ۶ ماه زندان تعزیری بین ۹ تا ۱۸ میلیون ریال بوده و در صورتی که قاضی رای به پرداخت جریمه نقدی روزانه دهد، شخص مجرم بایستی به مدت ۱۸۰ تا ۳۶۰ روز معادل یک هشتم تا یک چهارم از درآمد روزانه خود را به دولت پرداخت کند.

حتما بخوانید: تبدیل حبس به جزای نقدی و مهم ترین قوانین آن در سال 1400

تعزیری بودن حبس چه مزایایی دارد؟

حبس تعزیری دارای آثار و فوایدی است که می‌تواند علاوه بر بازسازی مجرم برای حفظ امنیت عمومی جامعه نیز مفید و سازنده ‌باشد. هر حبسی به غیر از حبس حدی، در زمره حبس‌های تعزیری بوده و همه احکام قابل اجرا در این رابطه، برای حبس تعزیری قابل اعمال است. به طور کلی مهم‌ترین فواید حبس تعزیری شامل گزینه‌های زیر می‌باشد:

۱- تعویق صدور حکم:

به این معنی است که دادگاه تعقیب متهم را شروع و مجرمیت وی را احراز کرده باشد اما حکم محکومیت نهایی را صادر نکرده و صدور حکم را به تأخیر بیندازد.
بر طبق ماده‌ی 40 قانون مجازات اسلامی، در جرایم موجب تعزیر درجه شش تا هشت (ماده‌ی 19 قانون مجازات اسلامی)، دادگاه می‌تواند پس از احراز مجرمیت متهم با ملاحظه وضعیت فردی، خانوادگی و اجتماعی و سوابق و اوضاع و احوالی که موجب ارتکاب جرم گردیده است، در صورت وجود برخی شرایط، صدور حکم را به مدت شش ماه تا دو سال به تعویق بیندازد.
در مدت زمانی که اجرای حکم محکوم به تعویق افتاده است؛ دادگاه ممکن است برای او انجام برخی از فعالیت‌های حرفه‌ای یا عملی را در نظر بگیرد. در تعویق صدور حکم، پس از گذشت مدت تعویق، با توجه به میزان پای‌بندی مرتکب به اجرای دستورهای دادگاه، گزارش‌های مددکار اجتماعی و نیز ملاحظه‌ی وضعیت مرتکب، حسب مورد دادگاه به تعیین کیفر پرداخته یا می‌تواند به صدور حکم معافیت از کیفر اقدام کند.
باید توجه داشته باشیم که تعویق صدور حکم برای قاضی حالت اختیاری داشته و حتی در صورت جمع بودن تمامی شرایط نیز قاضی الزامی به صدور تعویق صدور حکم، ندارد.

حتما بخوانید: جرم رابطه نامشروع در فضای مجازی و نحوه اثبات آن

۲- تعلیق اجرای مجازات

به این معنی است که دادگاه تعقیب متهم را آغاز کرده و پس از احراز مجرمیت، حکم محکومیت نهایی برای او را نیز صادر کرده باشد ولی اجرای مجازات را به تأخیر بیندازد.
در جرایم تعزیری درجه‌ی سه تا هشت، دادگاه می‌تواند در صورت وجود شرایط ماده‌ی 40 قانون مجازات اسلامی:

اجرای تمام یا قسمتی از مجازات را از یک تا پنج سال معلق کند. هم‌چنین قاضی اجرای احکام و دادستان می‌توانند پس از گذشت یک سوم از مدت مجازات به دادگاه صادر کننده‌ی حکم قطعی پیشنهاد تعلیق اجرای مجازات را بدهند. هم‌چنین محکوم، خود نیز می‌تواند پس از تحمل یک سوم مجازات، در صورت دارا بودن شرایط قانونی، از طریق دادستان یا قاضی اجرای احکام کیفری تقاضای تعلیق نماید.

نکته آن است که، تعلیق اجرای مجازات نیز همانند تعویق صدور حکم، برای قاضی حالت اختیاری دارد. اما در صورتی که دادگاه اجرای مجازات مورد نظر را تعلیق کرده و محکوم نیز، از تاریخ صدور قرار تا پایان مدت تعلیق، مرتکب هیچ یک از جرایم مشروح در ماده‌ی 52 قانون مجازات اسلامی نشود؛ در این صورت محکومیت تعلیقی الزاماً بی‌اثر خواهد شد و قاضی در این مورد اختیاری ندارد.

۳- مجازات‌های جایگزین حبس

به علت مشکلاتی که در ارتباط با اجرای حبس، خصوصاً حبس‌های کوتاه مدت، وجود دارد، قانون‌گذار در برخی جرایم که مجازات حبس دارند، قاضی را ملزم یا مخیر کرده است تا مجازات جایگزین حبس را در مورد محکوم علیه اجرا کند. به موجب ماده‌ی 64 قانون مجازات اسلامی، مجازات‌های جایگزین عبارت است از:

• دوره مراقبت
• خدمات عمومی رایگان
• جزای نقدی
• جزای نقدی روزانه
• محرومیت از حقوق اجتماعی

حتما بخوانید: تمکین چیست و چه ارتباطی با نفقه و مهریه دارد؟

در اینجا لازم است یادآوری کنیم که اگر تمایل به کسب اطلاعات بیشتر، درباره حبس تعزیری و شرایط تبدیل آن به جزای نقدی دارید، می‌توانید از طریق پل‌های ارتباطی موجود اقدام کنید. هم‌چنین علاوه بر دریافت مشاوره‌های کیفری به واسطه مشاوره با وکیل کیفری، امکان مشاوره با وکیل خانواده، وکیل ملکی و وکیل چک نیز برای شما در این سایت مقدور است. البته ناگفته نماند که جهت درخواست وکیل و مشاوره حقوقی نیز می‌توانید به همین منوال اقدام کنید.

انواع مجازات

در قانون مجازات اسلامی، مجازات‌ها بنا بر یک تقسیم بندی کلی به سه دسته‌ی مجازات‌های اصلی، تکمیلی و تبعی تقسیم می‌شوند. مجازات‌های اصلی شامل حدود، قصاص، دیات و تعزیرات می‌شوند که قانون‌گذار در طی مواد 14 تا 22 آن‌ها را شرح داده است. هم‌چنین قانون‌گذار در مواد 23 و 24 قانون مجازات اسلامی به مجازات‌های تکمیلی و در مواد 25 و 26 به مجازات‌های تبعی پرداخته است.
همان‌طور که گفتیم به طور کلی مجازات‌های موجود در قانون کنونی حاکم بر حقوق کیفری کشور ما شامل سه دسته اصلی، تکمیلی و تبعی هستند. مجازات‌های اصلی همان مجازات‌های مقرر شده در قانون مجازات اسلامی بوده و برای هر جرمی، مجازات خاص آن وجود دارد. برای مثال، طبق ماده‌ی 228 قانون مجازات اسلامی:

در زنا با محارم نسبی و زنای محصنه، چنان‌چه زانیه بالغ و زانی نابالغ باشد مجازات اصلی زانیه فقط صد ضربه شلاق است.

هم‌چنین طبق ماده‌ی 16 قانون مجازات اسلامی:

اصل بر این است که مجازات اصلی ارتکاب جنایات عمدی بر نفس، اعضا و منافع، قصاص است مگر در مواردی که قانون استثنا کرده باشد.

اما مجازات تکمیلی مجازاتی است که وقتی مجازات اصلی کافی نباشد و قاضی تشخیص دهد مجرم استحقاق مجازات بیشتری دارد، علاوه بر مجازات اصلی و برای تکمیل آن،تعیین می‌کند. مجازات تبعی نیز مجازاتی است که نیاز به تشخیص قاضی نداشته و به تبع بعضی از جرایم برای مجرم اعمال می‌گردد. در ادامه مطالب به صورت مجزا در رابطه با شرایط هر کدام از سه دسته اصلی مجازات‌های ذکر شده سخن خواهیم گفت.

۱- مجازات اصلی

همان‌طور که گفتیم مجازات اصلی مجازاتی می‌باشد که برای هر جرمی به صورت خاص و جداگانه در قانون مقرر شده است. مجازات‌های حدود و قصاص و دیات، بر خلاف تعزیرات، مجازات‌هایی هستند که میزان آن‌ها در شریعت اسلام و قانون به طور خاص و مشخص تعیین شده است. از آن‌جایی که حکم دادگاه باید مطابق با قانون باشد، قاضی نمی‌تواند در آن‌ها تغییر ایجاد کند و باید عین همان مجازاتی را که قانون‌گذار برای جرم صورت گرفته از جانب مجرم، مقرر کرده است را برای او اعمال کند. در مورد مجازات تعزیری نیز که میزان آن در شرع مشخص نشده است و نوع، مقدار، کیفیت اجرا و مقررات مربوط به تخفیف، تعلیق، سقوط و سایر احکام آن به موجب قانون تعیین می‌شود، نیز قاضی موظف است به همان میزان تعیین شده در قانون، حکم دهد.
حسن مهم تعیین مجازات اصلی جرایم به وسیله قانون‌گذار، در این است که احتمال وقوع جرم و جنایت را کاهش می‌دهد. زیرا در صورتی که مجازات هر جرم به صورت مشخص معلوم باشد؛ افراد از مجازات اصلی جرایم آگاه شده و ترس از اعمال مجازات، آن‌ها را از ارتکاب جرم مذکور باز می‌دارد.

حتما بخوانید: عواقب رانندگی بدون گواهینامه و مجازات آن در سال 1400

۲- مجازات تکمیلی

قانون‌گذار در برخی از جرایم به دادگاه این اختیار را داده است که علاوه بر مجازات اصلی که در قانون ذکر شده است، مجازات‌های دیگری هم برای مجرم در نظر بگیرد. فلسفه‌ی این امر آن است که در برخی از جرایم سنگین، ممکن است قاضی بنابر مقتضیات عدالت تشخیص دهد که صرف مجازات اصلی برای تنبه مجرم کفایت نمی‌کند، در نتیجه مجازات‌های دیگری نیز برای مجرم تعیین می‌کند که در مواد 23 و 24 قانون مجازات اسلامی آمده است و به آن مجازات‌های تکمیلی (تتمیمی) می‌گویند.
البته باید متذکر شویم که صدور حکم مجازات تکمیلی برای مجرمین در صورتی امکان دارد که قانون در رابطه با آن جرم مجازات تکمیلی را پیش‌بینی کرده باشد. به عبارت دیگر اعمال مجازات تکمیلی برای همه جرایم امکان نداشته و قاضی تنها در جرایمی، حق اعمال مجازات تکمیلی را دارد که قانون‌گذار برای آن‌ها مجازات تکمیلی پیش‌بینی کرده باشد. این جرایم عبارت است از: تمام جرایم تعزیری درجه 1 تا 8 (اعم از عمدی و غیرعمدی)، تمامی جرایم موجب قصاص و حد (با هر نوع و میزان مجازاتی).
در باب مجازات تکمیلی باید توجه کرد که این نوع مجازات فقط نسبت به اشخاص حقیقی و نه حقوقی، قابل اعمال است. هم‌چنین حداکثر مدت مجازات تکمیلی دو سال است مگر در قانون مدت زمان دیگری تعیین شده باشد.
مجازات‌های تکمیلی که در قانون مجازات اسلامی برای مجرمان پیش‌بینی شده است، طبق متن قانون به قرار زیر می‌باشند:

الف- اقامت اجباری در محل معین
ب- منع از اقامت در محل یا محل‌های معین
پ- منع از اشتغال به شغل، حرفه یا کار معین
ت- انفصال از خدمات دولتی و عمومی
ث- منع از رانندگی با وسایل نقلیه موتوری و یا تصدی وسایل موتوری
ج-منع از داشتن دسته چک و یا اصدار اسناد تجاری
چ- منع از حمل سلاح
ح- منع از خروج اتباع ایران از کشور
خ- اخراج بیگانگان از کشور
د- الزام به خدمات عمومی
ذ- منع از عضویت در احزاب، گروه‌ها و دستجات سیاسی یا اجتماعی
ر- توقیف وسایل ارتکاب جرم یا رسانه یا مؤسسه دخیل در ارتکاب جرم
ز- الزام به یادگیری حرفه، شغل یا کار معین
ژ- الزام به تحصیل
س- انتشار حکم محکومیت قطعی

حتما بخوانید: قرارداد مضاربه چیست؟ مهم ترین نکات درباره آن

۳- مجازات تبعی

مجازات‌های تبعی نیز از جمله راه‌های تنبیه مجرمان بوده که به صورت خود به خود به همراه جرم اصلی به آن‌ها تحمیل می‌گردد. در واقع مجازات تبعی بخش جدا نشدنی از مجازات اصلی بوده و اعمال آن نیازی به حکم قاضی ندارد. با توجه به مواد 25 و 26 قانون مجازات اسلامی، این نوع مجازات با حقوق اجتماعی مجرمان در ارتباط بوده و به تبع آن، مجرم از برخی حقوق اجتماعی خود به صورت موقت و یا برای همیشه محروم خواهد شد.
در این‌جا لازم است که به یک‌سری از نکات مهم در باب اعمال مجازات تبعی برای مجرمان بپردازیم، از جمله:

1. فقط محکومیت‌های قطعی مجازات تبعی دارند.
2. فقط جرایم عمدی دارای مجازات تبعی هستند.
3. فقط اشخاص حقیقی محکوم به مجازات تبعی می‌شوند.
4. جرایمی دارای مجازات تبعی هستند که مجازات آن‌ها این موارد باشد:
   – جرایم تعزیری عمدی موجب حبس درجه 1 تا 5
   – جرایم موجب مجازات‌های سلب حیات
   – حبس ابد
   – قطع عضو
   – قصاص عضو
   – نفی بلد
   – شلاق حدی
5. زمان شروع مجازات تبعی، پس از اجرای حکم است (نه زمان صدور حکم قطعی یا شروع به اجرای مجازات)
   مجازات تبعی فقط در مورد جرایم ارتکابی افراد دارای سن 18 سال تمام شمسی و بالاتر است.

حتما بخوانید: حکم زنا در سال 1400 و نحوه اثبات زنا

حبس تعلیقی چیست

مطابق ماده‌ی 46 قانون مجازات اسلامی:

زمانی که فرد به مجازات حبس تعزیری 15 سال یا کم‌تر، محکوم شود، دادگاه می‌تواند در صورت وجود شرایط تعویق صدور حکم، اجرای تمام یا قسمتی از مجازات را به مدت یک تا پنج سال معلق نماید. در نتیجه، به وضعیتی که فردی بر طبق قانون، محکوم بوده و مجازات تعیین شده برای او حبس است، اما بنا به تشخیص قاضی و وجود شرایط مورد نیاز، حبس او برای مدتی، معلق شده و اجرا نمی‌شود، حبس تعلیقی می‌گویند.

معلق کردن حکم حبس، در صورتی که به طور کلی باشد، به این معنی است که فرد مشمول، در صورتی که در بازداشت باشد، فوری آزاد می‌شود. اگر متهم در هنگام حکم تعلیق مرتکب جرم دیگری، به شرح مندرج در ماده‌ی 54 قانون مجازات اسلامی، بشود، علاوه بر مجازات تعیین شده، به مجازات تعلیق شده نیز محکوم می‌گردد. اما اگر از تاریخ صدور قرار تا پایان مدت تعلیق، فرد مرتکب جرم دیگری نشود، محکومیت تعلیقی او بی اثر خواهد شد.

حبس تعویقی چیست

مطابق ماده‌ی 40 قانون مجازات اسلامی، زمانی که فرد به مجازات حبس تعزیری دو سال یا کم‌تر، محکوم شود، دادگاه می‌تواند پس از احراز مجرمیت متهم با ملاحظه وضعیت و اوضاع و احوالی که موجب ارتکاب جرم گردیده است، در صورت وجود شرایط زیر، صدور حکم را به مدت شش ماه تا 2 سال به تعویق اندازد:

• وجود جهات تخفیف
• پیش‌بینی اصلاح مرتکب
• جبران ضرر و زیان یا برقراری ترتیبات جبران
• فقدان سابقه کیفری مؤثر

پس در صورتی که صدور حکم حبس به صلاح‌دید قاضی و در صورت وجود شرایط فوق‌الذکر، برای مدتی به تعویق بیفتد، به آن حبس تعویقی می‌گویند.
اگر شخصی که صدور حکم وی به تعویق افتاده است، مرتکب جرم موجب حد، قصاص، جنایات عمدی موجب دیه یا تعزیر تا درجه هفت شود، دادگاه قرار تعویق را لغو و حکم محکومیت صادر می‌کند. اما پس از گذشت مدت تعویق، با توجه به میزان پای‌بندی مرتکب به اجرای دستورهای دادگاه و برخی ملاحظات دیگر، امکان این‌که دادگاه به صدور حکم معافیت از کیفر اقدام کند، وجود دارد.

حتما بخوانید: حق طلاق چیست و مهم ترین قوانین در این رابطه

چه کسانی به حبس تعزیری محکوم می‌شوند؟

حبس تعزیری در موارد ارتکاب محرمات شرعی یا نقض مقررات حکومتی، تعیین و اعمال می‌گردد. در واقع این نوع حبس، به طور کلی، برای آن دسته از جرایمی است که برایشان در شرع، مجازات دقیق، تعیین نشده است؛ در نتیجه نوع، مقدار، کیفیت اجرا و مقررات مربوط به تخفیف، تعلیق، سقوط و سایر احکام تعزیر، به موجب قانون تعیین می‌شود.

نتیجه‌گیری

حبس تعزیری از جمله مجازات‌هایی است که قانون‌گذار برای مجرم در نظر گرفته و این نوع حبس در مقابل حبس حدی قرار می‌گیرد. برخلاف جرایم حدود، قصاص و دیات که مجازات‌های خاص و مشخصی در شرع برای آن‌ها وجود دارد، برخی از جرایم هستند که هیچ اشاره‌ای به آن‌ها در شرع نشده است. این جرایم در رده تعزیرات قرار دارند و مجازات حبس تعزیری از جمله مجازات‌هایی است که برای این جرایم در قانون لحاظ شده است.