دیه سال 1402 و نحوه محاسبه آن

دیه سال 1402 نیز هم‌چون دیگر سال‌ها در اواخر اسفند از طرف قوه قضاییه تعیین و به واسطه رئیس این قوه به اطلاع عموم رسید که طبق روال نسبت به دیه سال پیش خود افزایش یافته است. با توجه به افزایش نرخ تورم دیه سال 1402 نسبت به سال‌های پیشین با افزایش بیشتری همراه بوده است. در جامعه سلامتی جسم و جان مردم بسیار حائز اهمیت است و قانون‌گذار هم اهمیت بسیاری برای این موضوع قائل شده است. بر همین اساس، در شرایطی که علیه جان اشخاص جنایتی صورت گرفته شود و یا به سلامتی اعضای بدن آن‌ها آسیب و صدمه‌ای وارد گردد، به موجب قانون مجازات اسلامی، فرد مرتکب ملزم می‌شود تا دیه اعضای بدن و آسیب وارد شده را پرداخت کند. در ادامه وکیل پایه یک دادگستری به طور کامل در خصوص دیه سال ۱۴۰۲ توضیحاتی خواهد داد.

دیه سال 1402 چقدر است؟

یکی از مهم‌ترین وظایف رئیس قوه قضاییه در اسفند ماه هر سال تعیین نرخ دیه کامل، برای سال پیش رو است. بنابراین باید گفت که روال تعیین میزان دیه به نحوی هست که نرخ دیه هر سال با سال قبل خود متفاوت می‌باشد. هر ساله اواخر سال، قوه قضائیه با در نظر گرفتن نرخ تورم اعلامی توسط بانک مرکزی در آن سال، میزان دیه در سال جدید را مشخص می‌کند. بنابراین سال 1402 نیز از این قاعده مستثنی نبوده و میزان دیه برای این سال نیز در اسفند سال 1400 بر اساس ماده ۵۴۹ قانون مجازات اسلامی که در سال ۱۳۹۲ به تصویب رسیده، و اظهار نظرهای کارشناسان تعیین شده است. در حال حاضر نرخ دیه کامل یک انسان در سال 1400 برابر با ۴۸۰میلیون تومان هست. البته این مبلغ مختص به ماه‌های عادی بوده و در ماه‌های حرام که شامل محرم، ذی القعده، ذی‌الحجه و رجب هستند یا در محدوده‌ی حرم کعبه، بر طبق ماده‌ی 555 قانون مجازات اسلامی، حدود یک سوم افزایش یافته و معادل ۶۴۰ میلیون تومان می‌باشد.
همان‌طور که قبلاً نیز اشاره کردیم مبلغ دیه در پایان هر سال برای سال دیگر مشخص می‌شود در نتیجه میزان دیه سال 1402 برای ماه های غیر حرام 600 میلیون تومان اعلام شده است که این مبلغ در ماه های حرام یک سوم بیشتر و مبلغ 800 میلیون تومان می باشد . اگر در این مورد نیاز به راهنمایی کامل دارید، می توانید با وکیل کیفری مشورت نمایید.

⚖️ مطالعه بیشتر: عواقب رانندگی بدون گواهینامه و مجازات آن در سال 1400 ⚖️

جدول قیمت دیه ۱۴۰۲

دیه چیست؟

بر اساس ماده 17 قانون مجازات اسلامی: «دیه اعم از مقدر و غیر مقدر مالی است که در شرع مقدس برای ایراد جنایت غیرعمدی بر نفس، اعضا و منافع و یا جنایت عمدی در مواردی که به هر جهتی قصاص ندارد به موجب قانون مقرر می‌شود». بنابراین در یک تعریف ساده‌تر می‌توان گفت که دیه، یکی از مهم‌ترین مجازات‌های مقرر شده در قانون مجازات اسلامی بوده که برای تنبه افرادی که به صورت غیر عمدی موجب اضرار به جسم و جان و منفعت دیگری می‌شوند تعیین می‌گردد.
البته در برخی موارد پرداخت دیه در جنایت عمدی نیز پیش‌بینی شده و در مواردی که امکان قصاص مجرم وجود نداشته باشد، یا در صورتی که بزه دیده یا اولیا دم متوفی، از قصاص مجرم چشم‌پوشی کرده و به جای آن درخواست دیه ‌کنند، قانون‌گذار مجرم را به پرداخت دیه محکوم می‌کند.
لازم به ذکر است که قوانین حاکم بر دیه و نحوه محاسبه آن در کشور ما کاملا برگرفته از متون فقهی بوده و قانون‌گذار مطابق با قوانین شرع و اسلام آن را تعیین کرده است.

ارش چیست؟ ارتباط ارش با دیه

براساس قانون مجازات اسلامی دیه به دو صورت است:
دیه‌ی مقرر که میزان آن در شرع تعیین شده است.
دیه‌ی غیر مقرر که میزانش در شرع تعیین نشده و به آن ارش می گویند.
بنابراین، بر طبق ماده 449 قانون مجازات اسلامی دادگاه میزان ارش را با توجه به نوع و کیفیت خسارت وارد شده به فرد، دیه‌ی مقدر برای آن خسارت و نظر کارشناس تعیین می‌کند.
بر طبق ماده فوق در قانون هر حکمی برای دیه تعیین شده باشد برای ارش هم جاری است مگر قانون‌گذار تفاوت قائل شده باشد.

⚖️ مطالعه بیشتر: سقف مهریه در سال 1400 و مهم ترین نکات آن که باید بدانید! ⚖️

نحوه محاسبه دیه به چه صورت است؟

نحوه محاسبه دیه یک امر کاملاً تخصصی و کارشناسی است که معمولاً بر اساس نرخ تورم هر سال که از سمت بانک مرکزی کشور به رئیس قوه قضاییه ابلاغ می‌گردد، محاسبه می‌شود. رئیس قوه قضاییه نیز مطابق با میزان تورم و با در نظر گرفتن حدود شرع اسلامی و مصلحت ملی کشور میزان دقیق دیه برای سال جدید را تعیین کرده و تأیید نهایی آن را به عموم اطلاع رسانی می‌کند. در این‌باره لازم به ذکر است که بر طبق قانون مجازات اسلامی مبلغ دیه‌ی کامل یک انسان برابر با نرخ به روز 100 شتر سالم است. با این وجود، این مبلغ بر اساس معیارهای جامعه‌ی امروزی تعیین می‌گردد.
البته ابلاغ نرخ دیه به صورت سالانه از جانب رئیس قوه قضاییه به صورت کلی و بر حسب دیه کامل است که برای تعیین جزئیات آن مانند، دیه اعضا، قاضی پرونده‌های جنایی معمولاً بر حسب همان قوانین مصوب سال ۹۲ رأی صادر می‌کنند، و مبلغ دقیق دیه دیگر اعضای بدن بر مبنای همان دیه کامل محاسبه می‌گردد. به همین دلیل است که در احکام صادره از دادگاه‌های کشور، مبلغ دیه اعضا به طور دقیق اعلام نمی‌شود. این امر موجب می‌گردد، محکومین بدون کمک گرفتن از کارشناسان خبره حقوقی قادر به تعیین مبلغ دقیق مجازات مقرر شده برای خود نباشند.

نحوه محاسبه درصدی دیه

با توجه به اظهارات وکیل خانواده بدین منظور که بتوان چند درصد دیه را محاسبه نمود، بایستی نرخ خون‌بهای هر سال را در ماه‌های عادی بدانیم. ضرورت این مسئله به این دلیل است که محاسبه درصدی دیه با توجه به خون‌بهای کامل هر سال انجام می‌پذیرد. به طور مثال، در صورتی که قاضی در سال ۱۴۰۲ به دلیل جراحتی رای به ۱۰ درصد دیه کامل دهد، این ۱۰ درصد با توجه به نرخ خون‌بهای کامل انسان در همان سال محاسبه خواهد شد. دیه کامل انسان معادل نهصد میلیون تومان است که ده درصد آن معادل نود میلیون تومان خواهد شد.

• ۲ درصد دیه ارش چقدر است؟

برای محاسبه میزان ارش فرمول دقیق و مشخصی وجود ندارد و بایستی قاضی با توجه به نظریه کارشناس پزشکی قانونی و میزان آسیبی که به شخص وارد آمده، مبلغ ارش را محاسبه نماید. در ماده ۴۴۹ قانون مجازات اسلامی، نحوه محاسبه آن این‌گونه تعیین شده است، “دادگاه با لحاظ نوع و کیفیت جنایت و تاثیر آن بر سلامت مجنی علیه و میزان خسارت وارده با در نظر گرفتن دیه مقدر و با جلب نظر کارشناس میزان آن را تعیین می کند. مقررات دیه مقدر در مورد ارش نیز جریان دارد مگر اینکه در این قانون ترتیب دیگری مقرر شود.”

در محاسبه ارش قاضی نوع و کیفیت جرمی که صورت گرفته را نیز در نظر می‌گیرد و در پایان با در نظر داشتن مبلغ دیه کامل زن یا دیه کامل مرد میزان ارش را مشخص می‌نماید. مثلاً ۲ درصد ارش دیه کامل در سال ۱۴۰۲:   ۹۰۰/۰۰۰/۰۰۰ تومان × ۲% = ۱۸/۰۰۰/۰۰۰ تومان می‌شود.

• ارش نیم درصد دیه کامل

ارش نیم درصد خون‌بهای کامل نیز مانند مثال فوق محاسبه می‌شود. به این ترتیب که ۹۰۰/۰۰۰/۰۰۰ تومان × ۵/.٪ = ۴/۵۰۰/۰۰۰ تومان می‌شود.

نحوه محاسبه دیه ۱۴۰۲ در ماه حرام چگونه است؟

دیه گونه‌ای از مجازات بوده و مالی است که شخص مرتکب جنایت بایستی به فرد آسیب دیده از جرم یا اولیای دم وی پرداخت کند. هر ساله، با در نظر داشتن میزان تورم و شاخص اعلام گردیده از سوی بانک مرکزی، نرخ دیه همان سال توسط رئیس قوه قضاییه مشخص می‌شود. سال ۱۴۰۲ هم از این قاعده مستثنی نبوده و نرخ و مقدار خون‌بهای کامل انسان در سال مذکور هم مبلغ معینی است و مبلغ دیه اعضای بدن هم بر حسب آن محاسبه می‌گردد. 

با توجه به مبلغ دیه سال ۱۴۰۲ خون‌بهای کامل انسان در این سال نهصد میلیون تومان (۹۰۰/۰۰۰/۰۰۰) در نظر گرفته شده است. بدین معنی که چنانچه فردی به پرداخت خون‌بهایی برابر با دیه کامل انسان محکوم گردد، می‌بایست مبلغ نهصد میلیون تومان خون‌بها  پرداخت کند که این میزان برای ماه‌های عادی یا همان ماه‌های غیر حرام صدق می‌کند. 

وکیل حقوقی در این خصوص بیان داشته است که بر اساس قواعد کلی، خون‌بها در ماه‌های حرام  به مقدار معینی تغلیظ گردیده و افزایش خواهد یافت که مبلغ تغلیظ خون‌بها در ماه‌های حرام برابر با یک سوم کل خون‌بهای انسان است. به این خاطر که یک سوم کل خون‌بهای انسان در سال ۱۴۰۲ که برابر با نهصد میلیون تومان است، ۳۰۰ میلیون تومان می‌شود، در ماه‌های حرام مبلغ ۳۰۰/۰۰۰/۰۰۰ میلیون تومان به نرخ دیه کامل در ماه‌های غیر حرام اضافه می‌شود که برابر با ۱ میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان است. 

دیه کامل مرد در سال ۱۴۰۲ 

همان‌گونه که پیشتر بیان شد، خون‌بهای کامل مرد در سال ۱۴۰۲ در ماه‌های عادی نهصد میلیون تومان است و در ماه‌های حرام مانند محرم، ذیقعده‌، ذیحجه و رجب به مقدار یک سوم خون‌بها به آن اضافه می‌شود. بر این اساس خون‌بهای کامل مرد در ماه‌های حرام برابر با میلیارد  و ۲۰۰ میلیون تومان خواهد بود.

دیه کامل زن در سال ۱۴۰۲ 

از جمله موضوعات قوانین جزایی کشور ما که بسیار چالش برانگیز است، دیه زن است. زیرا که در قانون مجازات اسلامی، خون‌بهای قتل مرد ۲ برابر زن در نظر گرفته شده و همین امر سبب گردیده تا انتقادات بسیاری نسبت به این مسئله وارد گردد. به گفته وکیل کیفری، این قانون هنگامی به اجرا درمی‌آید که مبلغ خون‌بها از یک سوم خون‌بهای کامل بیشتر باشد. در مواردی که خون‌بها کمتر از یک سوم است، بین خون‌بهای زن و مرد تفاوتی قائل نخواهد شد. از این رو، دیه کامل زن در سال ۱۴۰۲ در ماه‌های عادی معادل ۴۵۰ میلیون تومان و در ماه‌های حرام معادل ۶۰۰ میلیون تومان خواهد بود.

چرا دیه زن با دیه مرد تفاوت دارد؟

یکی از چالش برانگیزترین موضوعات قوانین جزایی کشور ما دیه زنان است. زیرا در قانون مجازات اسلامی دیه قتل مردان دوبرابر زنان تعیین شده و همین موضوع، موجب گشته نقد و انتقادهای زیادی بر این امر وارد شود. اما واقعا فلسفه تفاوت دیه زنان با مردان چیست؟
چه عاملی سبب گشته است قانون بین جان مردان و زنان تفاوت قائل شود؟
همان‌طور که در مطالب قبلی نیز عنوان کردیم قوانین مرتبط با دیه در کشور ما برگرفته از شرع و متون فقهی است. بنابراین نصف بودن دیه زنان، نسبت به مردان مبنای فقهی دارد و همین امر سبب شده دشمنان اسلام، از این موضوع، برای خراب کردن ذهنیت و باور مردم استفاده کرده و آن را به نحوی تفسیر کنند که دین مبین اسلام بین زن و مرد فرق گذاشته و مردان را برتر از زنان می‌داند.
در صورتی که ماهیت تعیین دیه در فقه اسلامی هیچ ارتباطی به برتری مرد به زن ندارد و تنها ملاک برتری انسان‌ها با یکدیگر در اسلام طبق فرمایشات نبی مکرم میزان تقوا است. در ضمن اصلاً دیه به متوفی داده نمی‌شود و یک نوع جبران خسارت مالی هست که از جانب قاتل به بازماندگان مقتول تعلق می‌گیرد.
از آن‌جایی که وظیفه تأمین معیشت خانواده بر دوش مردان است، و افرادی مانند همسر و اولاد تحت تکفل او قرار دارند، پس از فوت مرد معیشت این افراد نیز سخت می‌شود. بنابراین قانون اسلامی به منظور کاهش آسیب مالی و مادی کمتر به افراد تحت تکفل متوفی، چنین تدبیری اندیشیده است. در صورتی که در قتل زن چنین موضوعی مطرح نیست و مرگ او معمولاً معیشت بازماندگان را به خطر نمی‌اندازد.
همچنین در دیه سال 1402 در بیمه شخص ثالث، که پرداخت دیه بر عهده بیمه‌گر می‌باشد، مبلغ دیه زن برابر با دیه مرد مقرر شده و این موضوع نیز نشان می‌دهد، قانونگذار در جایی که پرداخت دیه از دوش خانواده‌ها برداشته شده است، هیچ تفاوتی در این باره قائل نشده و این موضوع نیز به روشنی نشان می‌دهد علت نصف بودن دیه زنان، دلیل بر عدم تساوی آن‌ها نسبت به مردان نیست.
البته باید به این نکته هم اشاره کنیم که نصف بودن دیه زن فقط مختص به قتل غیر عمد است. زیرا در قتل عمد در صورتی که ولی‌دم از حق قصاص بگذرد و به پرداخت دیه رضایت دهد، مبلغ دقیق دیه با توافق طرفین تعیین شده و قانون چندان دخالتی در این باره ندارد.

⚖️ مطالعه بیشتر: اعتبار کپی سند و نکات مهم آن ⚖️

نحوه محاسبه دیه تصادف

محاسبه خون‌بهای تصادف از شرایط خاصی برخوردار بوده که به هنگام محاسبه بایستی کلیه این شرایط با دقت بالا مورد توجه قرار گیرند تا بتوان مبلغ خون‌بها را به صورت دقیق مشخص نمود. قبل از هر اقدامی بایستی توجه داشت که دیه به قسمت‌های گوناگونی اختصاص داده می‌شود که هر کدام از این قسمت‌ها و اعضا خون‌بهای مختص خود را دارند. علاوه بر این ممکن است نوع خسارت وارد شده هم در روند محاسبه خون‌بها موثر باشد. 

به طور مثال، صدمه و جراحت عادی از دیه خاصی برخوردار بوده و خون‌بهای قطع عضو یا انواع دیگر صدمات جانی هم متفاوت خواهد بود. بنابراین به ‌عنوان یک عامل اصلی و فوق‌العاده مهم بایستی نوع صدمه و آسیب وارد آمده ضمن تصادف را هم به هنگام محاسبه خون‌بهای تصادف در نظر گرفت. برای دریافت مشاوره حقوقی در این زمینه می‌توانید از وکیل کیفری کمک بگیرید.

دیه‌ی اعضای بدن چگونه محاسبه می‌شود؟

در خسارت به اعضا و منافعی که دیه‌ی مقرر دارند، تعیین میزان دیه تابعی از دیه‌ی کامل انسان است، در غیر این صورت برای خسارت مورد نظر ارش تعیین می‌شود. بر خلاف قتل، در آسیب به اعضا و منافع، دیه‌ی زن و مرد تا کمتر از ثلث دیه‌ی کامل مرد، با هم برابر است ولی اگر مساوی با ثلث یا بیشتر شود دیه‌ی زن نصف می‌شود. بر طبق قانون، دیه‌ی از بین بردن هر یک از اعضای فرد مثل بینی و هر دو عضو زوج مثل گوش، کامل است و دیه‌ی از بین بردن هر یک از اعضای زوج مانند یک گوش، نصف دیه‌ی کامل است.

در صورت فوت مصدوم چه کسانی شامل اخذ دیه می شوند؟

در صورت فوت مصدوم تمام حق و حقوق مرتبط با دیه او به ولی و اولیا دم وی می‌‌رسد. به عبارت دیگر دیه نیز هم‌چون دیگر دارایی‌های فرد متوفی در زمره میراث به جای مانده از او قرار می‌گیرد و تمامی قوانین حاکم بر تقسیم ارث در قانون مدنی، شامل آن نیز می‌شود. در این‌جا لازم به ذکر است به موجب تبصره‌ی ماده 452 قانون مجازات اسلامی، بستگان مادری از دیه ارث نمی‌برند، در نتیجه در هنگام تعیین سهم دیه وراث باید این موضوع را در نظر داشت.
در همین ارتباط، قانون مدنی به طبقه‌بندی وراث پرداخته و سهم الارث هر یک را به طور دقیق مشخص کرده است. طبقه‌ی اول شامل پدر و مادر و فرزندان و نوه‌ها، طبقه‌ی دوم شامل پدربزرگ و مادربزرگ و خواهر و برادر و فرزندانشان و طبقه‌ی سوم شامل عموها، عمه‌ها، دایی‌ها، خاله‌ها و فرزندانشان می‌شود. وارثین هر طبقه در صورتی ارث می‌برند که از وارثین طبقه‌ی بالاتر کسی نباشد. هر یک از زن و شوهر نیز در کنار بقیه‌ی وراث، ارث می‌برند. جهت تعیین این موارد مشاوره با وکیل خانواده می تواند چراغ راه شما باشد.
هم‌چنین اگر هنگام فوت متوفی، همسر وی باردار باشد، در صورتی که انعقاد نطفه قبل از مرگ پدر بسته شده باشد و جنین زنده به دنیا بیاید از پدر ارث می‌برد. حتی اگر جنین چند لحظه پس از تولد از بین برود باز هم در لیست وارث پدر قرار می‌گیرد. زیرا شرط ارث بردن او فقط منوط به زنده متولد شدن او بوده و ارتباطی با مدت زمان حیات بعد از تولد او ندارد. به این ترتیب اگر جنین، در بطن مادر پس از قتل پدر دارای شرایط ذکر شده باشد جزو کسانی است که از دیه سهم می‌برد.
لازم به ذکر است که قوانین ارث یک بحث کاملا پیچیده و کارشناسی است که در این مبحث مجالی برای صحبت بیشتر در رابطه با آن برای ما نیست.

⚖️ مطالعه بیشتر: فسخ نکاح چیست و وضعیت پرداخت مهریه در آن چگونه است؟ ⚖️

نتیجه‌گیری
دیه سال 1402 علاوه بر آن‌که هم‌چون دیگر سال‌ها فقط مختص این سال بوده و با افزایش همراه بوده است، دچار یک سری تغییرات دیگری نیز شده است. بارزترین تغییر در دیه سال جاری این است که در صورت فوت زنان در سوانح رانندگی بیمه شخص ثالث باید به طور کامل و بدون در نظر گرفتن جنسیت به آن‌ها تعلق بگیرد و موجب رأی وحدت رویه ما بقی دیه زن از صندوق تأمین خسارات بدنی به بازماندگان او پرداخت شود.