تبدیل حبس به جزای نقدی در مواردی خاص مانع از رفتن مجرم به زندان می‌شود. منتهی این قانون به دلیل پیشگیری از آسیب به نظم عمومی و امنیت جامعه فقط تحت شرایطی خاص امکانپذیر هست. تبدیل مجازات حبس به موارد دیگر، یکی از راهکارهای مفیدی می‌باشد که نه تنها در کشور بلکه در تمام جوامع به طور خاص مورد توجه قرار گرفته است. زیرا این امر علاوه بر آن‌که موجب کاهش آمار زندانی‌ها می‌شود در بازسازی مجرمان نیز موثر می‌باشد. در این مقاله قصد داریم در رابطه با تبدیل حبس به جزای نقدی و مباحث مرتبط با آن صحبت کنیم. از شما همراهان همیشگی عزیز نیز تقاضا داریم تا انتهای مطالب با ما همراه بمانید.
برای مشاوره رایگان و شبانه روزی با بهترین وکیل تهران همین حالا با ما تماس بگیرید!
شرایط تبدیل حبس به جزای نقدی
حبس یا زندان یک نوع مجازات تعزیری با درجات مختلف است که در مقابله با اعمال کیفری از طرف قانون بر مجرمان تحمیل می‌گردد. قانون‌گذار در برخی موارد برای مجرم شرایطی به وجود آورده است که بتواند با تبدیل حبس به جزای نقدی از شر حبس و زندان نجات یابد. به عبارت دیگر مبدل حبس به جزای نقدی فقط تحت شرایطی خاص برای برخی از مجرمان وجود دارد.
بنابراین هر جرمی با هر میزانی قابلیت تبدیل به جزای نقدی را ندارد. قانون‌گذار در قانون برای انواع جرایم عمد و غیرعمد امکان تبدیل حبس به جزای نقدی را، با رعایت یکسری شرایط، در نظر گرفته است. البته باید به این نکته نیز توجه داشته باشیم که تبدیل مجازات حبس در جرایم عمد شرایط دشوارتری نسبت به جرایم غیر عمد دارد.
بر اساس تبصره‌ی ماده‌ی 37 و ماده‌ی 65، چنان‌چه در دادنامه مجازات مندرج تا سه ماه، یعنی 90 روز حبس باشد، صرف نظر از آن‌که جرم عمدی است یا غیر عمدی، باید به مجازات جایگزین (در اینجا جزای نقدی)، تبدیل شود.
بر طبق ماده‌ی 68 قانون مجازات اسلامی، در جرایم غیر عمدی که مجازات آن‌ها حبس تا دو سال است قاضی پرونده ملزم هست به جای حبس مجازات جایگزین نظیر جزای نقدی تعیین کند. در صورتی که مجازات حبس بیش از دو سال باشد، تعیین مجازات جایگزین به جای حبس برای قاضی اختیاری است.
اما در جرایم عمدی بر طبق ماده‌ی 66، که حداکثر مجازات قانونی آن‌ها بین 91 روز تا شش ماه حبس است، در صورتی که مرتکب سابقه‌ی محکومیت کیفری به شرح مندرج در این ماده را نداشته یا داشته ولی از اجرای محکومیت سابق وی پنج سال گذشته باشد، قاضی ملزم به تبدیل مجازات است. در غیر این صورت قاضی مخیر است.
هم‌چنین بر طبق ماده‌ی 69، جرایمی که نوع یا میزان تعزیر آن‌ها در قوانین موضوعه مشخص نشده است، باید به مجازات جایگزینی مثل جزای نقدی تبدیل شوند.
مطالعه بیشتر: نفقه چیست و بر چه اساس تعیین می شود؟ شرایط پرداخت و یا عدم پرداخت نفقه
جزای نقدی بالاصاله و جزای نقدی بدل از حبس
یکی از مجازاتهای مقرر شده در شرع اسلامی و قانون کشور ما مجازات جزای نقدی است. بنابراین می‌توان گفت که علاوه بر تبدیل مجازات حبس به جزای نقدی، مجازات برخی از جرایم بالاصاله، جزای نقدی می‌باشد. به عبارت دیگر جزای نقدی بالاصاله؛ مجازاتی هست که از طرف قانون‌گذار برای برخی از جرایم در نظر گرفته شده است. اما منظور از جزای نقدی بدل از حبس، زمانی است که مجازات اصلی مجرم طبق قانون و شرع حبس بوده و به واسطه رأی دادگاه و تشخیص قاضی پرونده کیفری تبدیل به جزای نقدی شده است.
حال سؤال این است که اگر شخصی هم به مجازات نقدی و هم به حبس محکوم شده باشد، تکلیف چیست؟ پاسخ این است که در قانون منعی برای تبدیل حبس به جزای نقدی برای افرادی که به سایر مجازات‌ها نیز محکوم شده‌اند، وجود ندارد.
مطالعه بیشتر: مجازات خیانت در امانت در سال 1401 و نحوه شکایت
مواردی که حبس به جزای نقدی تبدیل نمی شود
همان‌طور که گفتیم امکان تبدیل حبس به جزای نقدی تحت شرایط خاصی که در قانون مقرر شده است، وجود دارد. بنابراین نمی‌توان تصور کرد که هر مجرمی با هر نوع مجازاتی می‌تواند حبس خود را به جزای نقدی تبدیل کند. با توجه به ماده‌ی 64 قانون مجازات اسلامی، مجازات جایگزین حبس، مثل جزای نقدی، در صورت گذشت شاکی و وجود جهات مخفف جرم و سایر اوضاع و احوال تعیین و اجرا می‌شود. با توجه به مفهوم مخالف این ماده درمی‌یابیم که در صورت عدم گذشت شاکی و عدم وجود کیفیات مخففه، امکان تبدیل حبس به جزای نقدی وجود ندارد. نکته‌ی مهم در اینجا این است که طبق رأی وحدت رویه‌ی شماره‌ی 746 در مواردی که قانون‌گذار اعمال مجازاتهای جایگزین حبس، مثل جزای نقدی را الزامی دانسته است، به گذشت شاکی و وجود کیفیات مخففه نیازی نیست.
اگر شما تمایل دارید در این رابطه به اطلاعات بیشتری دست یابید می‌توانید از طریق برقراری ارتباط با پل‌های ارتباطی موجود و مشاوره با وکیل کیفری، پاسخ تمام سؤالات موجود در ذهن خود را دریافت کنید. هم‌چنین قادر هستید علاوه بر وکیل کیفری از طریق این مجموعه با وکیل حقوقی، وکیل خانواده، وکیل چک نیز در ارتباط باشید و از مشاوره حقوقی با بهترین وکیل نیز بهره‌مند گردید.
چه مجازاتی قابل تبدیل به جزای نقدی بر اساس درجه بندی جرایم است؟
مجازات در نظر گرفته شده برای جرایم و تنبیه مجرم در قانون مجازات اسلامی متنوع بوده و بر اساس درجه‌بندی، شامل مجازاتهای حدود، قصاص، دیه و تعزیرات است. لازم به ذکر است که از میان این مجازات‌ها، بر طبق مواد 37 و 219 قانون مجازات اسلامی، تخفیف مجازات فقط در جرایم تعزیری قابل تصور است؛ در نتیجه حدود و قصاص و دیات قابل تخفیف و تبدیل نیستند.
در واقع مجرمانی که محکوم به مجازاتهای شرعی و قانونی حدود، قصاص و دیات می‌شوند باید عین مجازاتی که محکوم به آن هستند را پشت سر بگذارند و مجازات مقرر شده برای آن‌ها تحت هیچ شرایطی امکان تبدیل به دیگر مجازات‌ها را ندارد. زیرا تبدیل جرم به دیگر جرایم، یک نوع تخفیف بوده که قانون‌گذار برای برخی مجازات‌ها در نظر گرفته است و با توجه به سنگین بودن جرایمی که مجازات آن‌ها جزو سه دسته‌ی فوق الذکر است، امکان تخفیف از نظر شرع و قانون وجود نداشته و مجرمان باید عین مجازاتی که از جانب خداوند متعال برای‌شان مقرر شده است را متحمل گردند.
به عنوان مثال کسانی که مرتکب جرم زنا می‌شوند باید مطابق با حدود اسلامی مجازات شوند و امکان تبدیل مجازات برای آن‌ها وجود ندارد. بنابراین، دادگاه نمی‌تواند کیفیت و نوع و میزان مجازاتهای حدود، قصاص و دیات را تغییر یا مجازات را تقلیل دهد و یا تبدیل یا ساقط نماید. بدین ترتیب در بین مجازاتهای احصاء شده در قانون مجازات اسلامی، فقط مجازات تعزیری از جمله حبس، آن هم تحت شرایطی خاص امکان تبدیل به جزای نقدی را دارد.
مطالعه بیشتر: مالیات بر ارث چیست و چگونه می توان از پرداخت آن معاف شد؟
مجازات های جایگزین حبس
همان‌طور که متوجه شدید، جزای نقدی جایگزین حبس، در صورتی ممکن است که مجرم به مجازات حبس محکوم شود و قاضی پرونده تحت شرایطی خاص که مقرارت و ضوابط مرتبط با آن در فصل نهم قانون مجازات اسلامی مشخص شده است، تصمیم بگیرد مجازات مجرم را از حبس به جزای نقدی تبدیل کند. اما تبدیل مجازات حبس فقط مختص به جزای نقدی نبوده و بر طبق ماده‌ی 64 قانون مجازات اسلامی، علاوه بر جزای نقدی مجازات حبس قابلیت تبدیل به موارد دیگری را نیز دارد که عبارت است از:
- دوره مراقبت
- خدمات عمومی رایگان
- جزای نقدی
- جزای نقدی روزانه
- محرومیت از حقوق اجتماعی
مطالعه بیشتر: تمکین چیست و چه ارتباطی با نفقه و مهریه دارد؟
تقاضای مهلت برای پرداخت جزای نقدی
لازم به ذکر است که قوانین مرتبط با تبدیل زندان به جزای نقدی در ماده ۵۲۹ قانون آیین دادرسی کیفری درج شده است. اما قانون‌گذار در این ماده هیچ اشاره‌ای به دادن مهلت به مجرم و مدت زمان آن نکرده و همین امر سبب شده است، بین قضات در این رابطه اختلاف نظر وجود داشته باشد. به نحوی که برخی معتقد هستند که اعطای مهلت به مجرم جهت دادن جزای نقدی مقرر شده برای او خلاف قانون نبوده و مجرم می‌تواند تقاضای اعطای مهلت برای پرداخت مجازات نقدی کند و بررسی تقاضای وی نیز با دادستان می‌باشد.
اگرچه در این ماده سخنی از مهلت پرداخت جزای نقدی به میان نیامده است ولی قانون‌گذار در طی این ماده و مواد بعدی این قانون از جمله ماده‌ی 530 تا 533، شرایط و ضوابطی را در مورد تقاضای اقساط یا همان تقسیط جریمه‌ی نقدی پیش‌بینی کرده است. در حقیقت، پیام قانون‌گذار در این مواد، آن است که محکوم‌علیه می‌تواند و حق دارد تقاضای تقسیط جزای نقدی را به دادگاه نخستینی که رأی زیر نظر آن اجرا می‌شود، مطرح و آن دادگاه در صورت احراز قدرت وی به پرداخت اقساط، می‌تواند با اخذ تضمین مناسب، امر به تقسیط کند.
مطالعه بیشتر: حق طلاق چیست و مهم ترین قوانین در این رابطه
تقلیل مجازات حبس تعزیری
به کاهش مدت زمان حبس مجرم به میزانی کم‌تر از آن‌چه که قانون‌گذار برای او در نظر گرفته است، تقلیل مجازات حبس تعزیری گفته می‌شود. بر طبق ماده‌ی 37 قانون مجازات اسلامی، فرمول کلی این تقلیل به این صورت است که:
- تقلیل مجازات حبس بیش از 25 سال به بیش از 5 تا 25 سال
- تقلیل مجازات حبس بیش از 15 تا 25 سال به بیش از 2 تا 15 سال
- تقلیل مجازات حبس بیش از 10 تا 15 سال به بیش از 6 ماه تا 10 سال
- تقلیل مجازات بیش از 5 تا 10 سال به بیش از 3 ماه تا 5 سال
- تقلیل مجازات حبس بیش از 2 تا 5 سال به بیش از 3 ماه تا 2 سال
- تقلیل مجازات حبس بیش از 6 ماه تا 2 سال به 3 تا 6 ماه
البته در جریان تقلیل مجازات حبس تعزیری، به واسطه قاضی پرونده، مشاوره با بهترین وکیل علی‌الخصوص مشاوره با وکیل کیفری بسیار مؤثر خواهد بود. زیرا یک وکیل با تجربه کیفری با مشاوره‌هایی که ارائه می‌دهد به مجرم مرتکب جرایم تعزیری در این رابطه کمک‌های ارزنده‌ای میکند.
مطالعه بیشتر: جرم رابطه نامشروع در فضای مجازی و نحوه اثبات آن
قانون مجازات در مورد تبدیل حبس به جزای نقدی چه میگوید؟
با توجه به قوانین وضع شده در متن قانون مجازات اسلامی، قاضی پرونده بنابر شرایطی خاص ملزم و یا مجاز به تبدیل مجازات حبس به جزای نقدی است. تبدیل زندان به جزای نقدی در قانون مجازات اسلامی شامل موارد معدودی بوده و نباید همه مجرمان بر این امید باشند که قادر هستند مجازات حبس خود را به جزای نقدی تبدیل کنند. زیرا در این صورت برخی افراد که دارای شرایط مالی خوبی بوده و پرداخت جرایم نقدی چندان برای آن‌ها سخت نیست، از انجام کارهای خلاف قانون ابایی نداشته و به راحتی تن به انجام آن می‌دهند.
یکی از شروط لازم برای تبدیل مجازات حبس به جزای نقدی، وجود جهات تخفیف با ملاحظه‌ی نوع جرم و کیفیت ارتکاب آن، آثار ناشی از جرم، سن، مهارت، وضعیت، شخصیت و سابقه‌ی جرم، وضعیت بزه دیده و سایر اوضاع و احوال و شرط دیگر برای تبدیل زندان به جزای نقدی این است که برای پرونده کیفری موجود شاکی خصوصی وجود نداشته باشد یا در صورت وجود شاکی خصوصی، رضایت او از مجرم در پرونده ثبت شده باشد.
مطالعه بیشتر: حکم زنا در سال 1401 و نحوه اثبات زنا
تبدیل حبس به جزای نقدی با تقلیل آن چه فرقی دارد؟
به طور کلی تخفیف مجازات به دو صورت تقلیل یا تبدیل مجازات است. تفاوت تقلیل و تبدیل در این نکته است که در تقلیل، تغییری در ماهیت مجازات به وجود نمی‌آید به عنوان مثال حبس بیش از 10 تا 15 سال به حبس بیش از 2 تا 5 سال تقلیل پیدا میکند. در اینجا مشاهده می‌کنید که در ماهیت مجازات که حبس بوده تغییری ایجاد نشده و صرفاً مدت زمان آن کاهش پیدا کرده است.
اما در تبدیل مجازات به طور کلی ماهیت مجازات تغییر پیدا میکند مثلا بر طبق تبصره‌ی ماده‌ی 37 چنان‌چه توسط دادگاه، حکم به حبس کم‌تر از نود و یک روز صادر شود، مجازات حبس به یکی از مجازاتهای جایگزین مقرر در قانون نظیر جزای نقدی تبدیل می‌شود که اساسا ماهیتی متفاوت از حبس دارد.
قابل ذکر است که در موردی مانند حکم حبس بیش از 5 تا 10 سال یا بالاتر، دادگاه در مقام تخفیف مجازات باید حتماً مجازات حبس تعیین کند و نمی‌تواند حبس را به مجازات دیگری از جمله جزای نقدی تبدیل کند. بدین ترتیب در این حالت، از لحاظ قانونی تنها امکان تقلیل جرم وجود داشته و مجازات حبس قابل تبدیل به مجازات جایگزین نیست. اما در صورتی که حبس بیش از 6 ماه تا 2 سال یا بیش از 2 تا 5 سال باشد، هم می‌تواند تقلیل یابد و هم حسب مورد به جزای نقدی تبدیل شود.
در جایی که حبس بیش از 3 تا 6 ماه باشد، با تبدیل به جزای نقدی تخفیف می‌یابد.
جرایم عمدی و قوانین مربوط به تبدیل حبس
در اینجا برای فهم راحت‌تر موضوع یک تقسیم بندی سه قسمتی ارائه کرده و در ذیل هر کدام شرایط تبدیل حبس ناشی از جرایم عمدی را مورد بررسی قرار می‌دهیم. این تقسیم بندی به شرح زیر است:
1. موارد الزامی تبدیل حبس به مجازات جایگزین
– جرایم عمدی که حداکثر مجازات قانونی آن‌ها بین 91 روز تا شش ماه حبس است در صورتی که مرتکب سابقه‌ی محکومیت کیفری به شرح ذیل نداشته باشد:
- الف) بیش از یک فقره سابقه‌ی محکومیت قطعی به حبس تا شش ماه یا جزای نقدی بیش از ده میلیون ریال یا شلاق تعزیری
- ب) یک فقره سابقه‌ی محکومیت قطعی به حبس بیش از شش ماه یا حد یا قصاص یا پرداخت بیش از یک پنجم دیه
– در صورتی که مرتکب سابقه‌ی محکومیت کیفری به شرح بالا را در پرونده‌ی خود داشته باشد، ولی از اجرای آن پنج سال گذشته باشد.
2. موارد اختیاری تبدیل حبس به مجازات جایگزین
جرایم عمدی که حداکثر مجازات قانونی آن‌ها بیش از شش ماه تا یک‌سال حبس است، در صورتی که مرتکب سابقه محکومیت کیفری به شرح مندرج در ماده‌ی 66 قانون مجازات اسلامی را نداشته باشد.
3. موارد ممنوع تبدیل حبس به مجازات جایگزین
– جرایم عمدی که حداکثر مجازات قانونی آن‌ها بین نود و یک روز تا یک‌سال حبس است، در صورتی که مرتکب دارای سابقه کیفری به شرح مندرج در ماده‌ی 66 قانون مجازات اسلامی باشد.
– جرایم عمدی که بر طبق ماده‌ی 73 قانون مجازات اسلامی، حداکثر مجازات قانونی آن‌ها بیش از یک‌سال حبس است، حتی اگر مرتکب سابقه کیفری مندرج در ماده‌ی 66 را هم نداشت و قاضی هم با کیفیات مخففه مجازاتی کم‌تر از یک‌سال حبس تعیین کند.
مطالعه بیشتر: قوانین دوران نامزدی و مهم ترین نکات که باید بدانید!
ممنوعیت‌های تبدیل حبس به جزای نقدی
به غیر از ممنوعیت‌های پیش گفته که برای تبدیل حبس ناشی از جرایم عمدی به مجازات جایگزین وجود دارد (برای جلوگیری از اطاله‌ی کلام دیگر در اینجا ذکر نمی‌کنیم)، چند مورد دیگر نیز وجود دارد که در آن‌ها نیز قانون‌گذار از تبدیل حبس جلوگیری و آن را ممنوع کرده که عبارت است از:
- اعمال مجازات جایگزین حبس در مورد جرایم علیه امنیت داخلی یا خارجی کشور، با هر میزان مجازاتی که داشته باشند، ممنوع است.
- تعدد جرایم عمدی که مجازات قانونی حداقل یکی از آن‌ها بیش از یک‌سال حبس باشد مانع از صدور حکم به مجازات جایگزین حبس است.
تبصره‌های جایگزین حبس
در قسمت‌های بالاتر به شرح مجازاتهای جایگزین حبس پرداختیم در اینجا سعی می‌کنیم، برای ملموس تر شدن بحث، یه شرح بیشتر تعدادی از این مجازات‌ها بپردازیم.
خدمات عمومی رایگان:
در ماده‌ی 79 قانون مجازات اسلامی مقرر شد که تعیین انواع خدمات عمومی دستگاه‌ها و مؤسسات دولتی پذیرنده محکومان و نحوه همکاری آنان با قاضی اجرای احکام، به موجب آیین‌نامه‌ای باشد که ظرف سه ماه از تاریخ لازم الاجرا شدن این قانون به‌وسیله وزارتخانه‌های کشور و وزارت دادگستری تهیه می‌شود. آیین‌نامه اجرایی این ماده در شهریور 93 به تصویب هیأت وزیران رسید، که بر اساس ماده‌ی 2 آن، خدمات عمومی رایگان در چند دسته تقسیم بندی شدند از جمله:
· امور آموزشی شامل سوادآموزی، آموزش‌های علمی، فرهنگی، دینی، هنری، ورزشی، فنی و حرفه‌ای و آموزش سبک زندگی و مهارت‌های اساسی آن.
· امور بهداشتی و درمانی شامل اقدامات تشخیصی درمانی، توانبخشی، مامایی، بهیاری و پرستاری، نگهداری سالمندان، معلولان و کودکان، مشاوره و روان درمانی، بهداشت محیط و درمان اعتیاد.
و…
محرومیت از حقوق اجتماعی:
منظور موارد مذکور در ماده‌ی 26 قانون مجازات اسلامی است از جمله: داوطلب شدن در انتخابات ریاست جمهوری، مجلس خبرگان رهبری، مجلس شورای اسلامی و شوراهای اسلامی شهر و روستا، عضویت در شورای نگهبان، مجمع تشخیص مصلحت نظام یا هیات دولت و تصدی معاونت رئیس جمهور و…
دوره مراقبت:
بر طبق ماده‌ی 83 قانون مجازات اسلامی عبارت است از دوره‌ای که محکوم، به انجام یک یا چند مورد از دستورهای مندرج در تعویق مراقبتی ماده‌ی 43 قانون مجازات اسلامی محکوم می‌شود.
نکته‌ی مهم این است که دادگاه در کل نمی‌تواند به بیش از دو مورد از این مجازاتهای جایگزین حبس حکم دهد.
نتیجه‌گیری
تبدیل حبس به جزایی نقدی، فقط در رابطه با جرایمی که مجازات مقرر شده برای آن‌ها در قانون، مجازات حبس تعزیری باشد، امکانپذیر است. البته این امکان برای همه جرایم تعزیری نیز قابل اجرا نبوده و فقط تحت شرایطی خاص نظیر عدم وجود شاکی خصوصی برای پرونده و یا رضایت شاکی خصوصی و بیشتر نبودن مدت زمان حبس از مدت زمان مقرر شده در قانون برای تبدیل زندان به جزای نقدی و غیرعمد بودن جرم، قاضی پرونده قادر است مجازات حبس تعزیری مجرم را به جزای نقدی تبدیل کند.
