انحصار وراثت و نکاتی درباره آن که حتما باید بدانید!

وقتی که شخصی فوت می کند، ممکن است اموال و حقوق مالی از خود به جا بگذارد. ممکن است تعهدات مالی –بدهی- نیز داشته باشد. می دانیم که اصولاً اموال و حقوق مالی متوفی بعد از مرگ او به نزدیک ترین خویشان و نزدیکانش به ارث می رسد. اما برای اینکه اموال متوفی به ورثه او منتقل شود، قبل از هر چیز باید گواهی انحصار وراثت دریافت شود. گواهی انحصار وراث یک سند قانونی است که برای هر گونه نقل و انتقال و استفاده از حقوق و اموال متوفی ضروری است.

انحصار وراثت چیست؟

منظور از انحصار وراثت، مشخص شدن همه اموال و دارایی های متوفی، بدهی ها و تعهدات مالی او، وراث او و میزان سهم هر یک از وراث از ترکه متوفی است. در واقع به وسیله انحصار وراثت روشن و اثبات می شود که همه بدهی ها و تعهدات مالی متوفی پرداخت شده است. علاوه بر این مشخص می شود که چه کسانی می توانند به عنوان وارث یا موصی له، از اموال متوفی سهم ببرند و سهم هر یک آن ها چقدر است. این گواهی نشان می دهد فقط افرادی که نامشان در گواهی انحصار وراثت درج شده است، وراث متوفی هستند و از این پس هیچ کس دیگر هیچ حقی در این خصوص ندارد. مگر اینکه از راه قانونی به گواهی اعتراض کند.

گواهی انحصار وراثت چیست؟

گواهی انحصار وراثت در واقع یک سند قانونی است که از سوی شورای حل اختلاف صادر می شود. این سند پس از مرگ شخص با طی مراحل قانونی و به درخواست هر یک از ورثه و یا هر شخص ذی نفع دیگر (به عنوان مثال طلبکار متوفی) صادر می شود.

مزایای داشتن گواهی انحصار وراثت

گرفتن این گواهی استفاده ها و مزایای متعددی برای اشخاص دارد. نخست اینکه، همانطور که اشاره شد، ورثه و میزان سهم الارث هر یک از آنان و در واقع تکلیف کلیه اموال متوفی را مشخص می کند. قبل از صدور این سند، مقام قضایی تلاش می کند اطمینان حاصل کند که تمام دیون و تعهدات مالی متوفی پرداخت شده باشد و در حین پروسه صدور این سند نیز اشخاص ذی نفع می توانند برای احقاق حقوق آن به شورا مراجعه کنند (پس از نشر آگهی) . علاوه بر این، امکان نقل و انتقال اموال متوفی یا به عنوان مثال برداشت از حساب های بانکی او بدون وجود گواهی انحصار وراثت وجود ندارد. سند زدن و انتقال اموال به نام وراث هم بدون این گواهی ممکن نیست. بنابراین برای انجام دادن هر گونه عمل حقوقی بر روی اموال متوفی، وجود این سند ضروری است.

منظور از گواهی انحصار وراثت محدود و نامحدود چیست؟

به موجب بخشنامه شماره 38384 قوه قضاییه، در صورتی که اموال متوفی کمتر از 50 میلیون تومان باشد، ذی نفعان می توانند درخواست صدور گواهی انحصار وراثت محدود بدهند. در این نوع از درخواست دیگر نیازی به رعایت تشریفاتی از قبیل نشر آگهی در روزنامه های کثیرالانتشار نیست که این امر خود به معنای تسریع در فرآیند صدور گواهی است. اما در صورتی که اموال متوفی بیش از 50 میلیون تومان باشد، ذی نفعان و ورثه باید درخواست صدور گواهی انحصار وراثت نامحدود بدهند که صدور آن زمان بیشتری می برد.

مدارک لازم جهت ارائه برای دریافت گواهی انحصار وراثت

برای دریافت این گواهی مدارک زیر نیاز است:

•  گواهی فوت متوفی
•  استشهادیه محضری
•  شناسنامه وکارت ملی متوفی
•  سند ازواج و یا طلاق متوفی/رونوشت آن
•  شناسنامه و کارت ملی وراث
•  وصیت نامه متوفی در صورت وجود[1]
•  رسید تسلیم اظهارنامه مالیاتی

مطالعه بیشتر: جرم رابطه نامشروع در فضای مجازی و نحوه اثبات آن

مراحل دریافت گواهی انحصار وراثت

برای دریافت این گواهی، یکی از وراث[2] یا هر شخص ذی نفع به عنوان مثال طلبکار شخص متوفی یا شخصی که متوفی ملکی را به او فروخته است اما قبل انتقال سند، فوت کرده است، به شورای حل اختلاف آخرین محل اقامت متوفی مراجعه کنند و با ارائه گواهی فوت، فرم مربوطه را از این شورا دریافت کنند. بعد از این وراث باید به یکی از دفاتر اسناد رسمی مراجعه و استشهادیه رسمی را تهیه کنند. وی می تواند از وکیل ملکی نیز مشاوره بگیرد. در این فرم مشخصات همه وراث متوفی درج شده است و به امضای دو نفر شاهد که همه ورثه را می شناسند، می رسد و امضای شهود توسط دفتر رسمی گواهی می گردد. پس از آن، یکی از وراث باید با تهیه لیستی از اموال متوفی به اداره دارایی مراجعه کند. در این خصوص لازم به ذکر است که در این مرحله پرداخت مالیات بر ارث ضروری نیست. وراث تا یک سال بعد از فوت برای پرداخت مالیات بر ارث مهلت دارند. علاوه بر این، لزومی ندارد که مالیات کلیه اموال یکجا پرداخت شود و هر یک از ورثه می تواند به طور مجزا و به نسبت سهم خود مالیات متعلقه را پرداخت نماید. امکان تنظیم سند رسمی برای ما ترک متوفی به نام ورثه قبل از پرداخت مالیات وجود ندارد.
پس از فراهم کردن کلیه مدارک و ارائه آن ها به شورای حل اختلاف، وکیل وراث یا یکی از آن ها باید با تنظیم دادخواست صدور گواهی انحصار وراثت به شورای حل اختلاف مراجعه کند. پس از آن، شورای حل اختلاف برای حصول اطمینان از اینکه شخص متوفی وارث دیگری ندارد (صرفاً در انحصار وراثت نامحدود) اقدام به درج آگهی به هزینه وارثان در یکی از روزنامه های کثیر الانتشار می کند[3]. پس از انتشار آگهی، هر شخص ذی نفع یا وارث بالقوه شخص متوفی یک ماه فرصت دارد که ادعای خود را اعلام کند. در صورتی که در این مهلت یک ماهه شخصی به عنوان وارث به شورا مراجعه نکرد، شورای حل اختلاف اقدام به صدور گواهی می کند.

اعتراض به گواهی انحصار وراثت

با وجود مهلت یک ماهه افراد از تاریخ انتشار آگهی برای مراجعه به مقام قضایی و اعلام نفع شان در ترکه متوفی، ممکن است اشخاص ذی نفع به دلیل اینکه در خارج از کشور هستند یا از فوت متوفی اطلاع نداشته اند، یا به هر دلیل دیگری موفق به مراجعه به شورای حل اختلاف نشوند و شورا گواهی را صادر کرده باشد. این امر به معنای این نیست که اشخاص ذی نفع دیگر هیچ راهکاری ندارند. پس از صدور گواهی انحصار وراثت، هر شخصی که فکر می کند نام او می بایست در میان وراث باشد و یا اینکه گواهی به ضرر و زیان او صادر شده است[4] و هم چنین دادستان می توانند نسبت به گواهی صادر شده اعتراض کنند و به مقام قضایی درخواست تجدیدنظر از گواهی صادرشده را بدهند. مقام قضایی با بررسی شواهد و مدارک آن ها در این خصوص اخذ تصمیم می کند.

مطالعه بیشتر: شرایط و مراحل طلاق به درخواست مرد از دید بهترین وکیل خانواده

وکیل انحصار وراثت

همانطور که برای اموری چون طلاق، به وکیل خانواده مراجعه می کنیم، برای انحصار وراثت نیز باید از طریق وکیل متخصص اقدام کرد. انحصار وراثت، یک اقدام حقوقی است و انجام دادن آن نیازمند اشراف داشتن به مباحث مربوط امور حسبی، ارث و رویه قضایی دادگاه ها در این خصوص است. در عمل، وراث اصولاً دانش کافی در مورد این امور ندارند و نیز ممکن است زمان کافی برای پیگیری این امور را نداشته باشند. علاوه بر این ممکن است در روند انجام امور، پیچیدگی های بسیاری نیز پیش بیاید که نیاز به وجود یک وکیل با تجربه و مسلط به جریان امر را دو چندان می کند. به عنوان مثال ممکن است یک یا چند نفر از وراث ساکن خارج از کشور باشند یا اینکه یک/چند نفر از وراث مایل به همکاری و ارائه مدارک خود برای درخواست گواهی نباشند. مشاوره با وکیل پایه یک دادگستری یا حضور یک وکیل می تواند در بسیاری موارد از به وجود آمدن این مسائل جلوگیری کند و یا آن ها را در کمترین زمان آن ها حل و فصل نماید. واقعیت این است که فوت یکی از اعضای خانواده، اثرات عاطفی و احساسی عمیقی بر نزدیکان و اعضای خانواده شخص می گذارد و موجب می شود افراد نخواهند و یا نتوانند در این زمان دشوار، هم زمان به امور حقوقی که مرتبط با ارث باشد نیز رسیدگی کنند؛ در این مواقع، بهترین کار کمک گرفتن از یک وکیل مجرب و متخصص است.

[1] . اعتبار وصیت نامه نیازمند وجود شرایط خاصی است.
[2] . لزومی به مراجعه همه وراث با هم وجود ندارد؛ یکی از ورثه می تواند با دریافت وکالت از سایرین اقدام به انجام این مراحل نماید.
[3] . اگر شخص متوفی ساکن روستا بوده باشد، به جای انتشار آگهی در روزنامه، اعلانی به صورت چاپی در روستا نصب می شود به نحوی که به رویت همه اهالی روستا برسد.
[4] . به عنوان مثال کسی که متوفی به نفع او وصیتی کرده باشد (موصی له).