فروش مال غیر یکی از جرایم مهم در حقوق کیفری ایران است که به دلیل تاثیرات عمیق آن بر نظم عمومی و حقوق مالکانه افراد، مورد توجه قانون‌گذار قرار گرفته است. این جرم که در زمره جرایم علیه اموال و مالکیت طبقه‌بندی می‌شود، زمانی رخ می‌دهد که شخصی به صورت غیرقانونی و بدون مجوز، مال متعلق به دیگری را به شخص ثالث منتقل کند. در این مقاله، به بررسی مفهوم فروش مال غیر، ارکان تشکیل‌دهنده آن، مماده قانونی فروش مال غیر در قانون مجازات اسلامی و همچنین مهلت شکایت پرداخته خواهد شد. این موضوع از منظر حقوقی و کیفری با دقت تحلیل می‌شود تا اطلاعات جامع و به‌روزی در اختیار خوانندگان قرار گیرد. چنانچه کسی مال دیگری را بدون کسب اجازه و رضایت وی به شخصی دیگر انتقال دهد، به این کار فروش مال غیر گفته می‌شود. فروش مال دیگری علاوه بر جنبه حقوقی دارای جنبه کیفری هم بوده و جرم است. انتقال مال غیر از طریق فروشنده با نیت رسیدن به منفعت و ضرر به مالک است. ولی در رابطه با مجازات فروش مال غیر باید بگوییم که حسب قانون شخص انتقال دهنده محکوم به مجازات کلاهبرداری می‌گردد. در حقیقت فروش مال غیر حکم کلاهبرداری را دارد. وکیل کیفری در ادامه به بررسی بیشتر این موضوع خواهد پرداخت.
خلاصه مجازات انواع فروش مال غیر
مجازات فروش مال غیر در قانون جدید بر اساس ماده ۱ قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء، اختلاس و کلاهبرداری تعیین می‌شود. این ماده مقرر می‌دارد:
- حبس از یک تا هفت سال؛
- جزای نقدی معادل مالی که موضوع جرم بوده است؛
- رد مال به صاحب اصلی آن؛
- در صورتی که مرتکب کارمند دولت باشد، انفصال دائم از خدمات دولتی.
با تصویب قانون کاهش مجازات حبس تعزیری (مصوب ۱۳۹۹)، تغییراتی در این مجازات ایجاد شده است. اگر ارزش مال مورد انتقال کمتر از یک میلیارد ریال (۱۰۰ میلیون تومان) باشد، جرم قابل گذشت تلقی شده و حبس به ۶ ماه تا ۳.۵ سال کاهش می‌یابد. اما اگر ارزش مال بیش از این مقدار باشد، جرم غیرقابل گذشت بوده و مجازات اصلی اعمال می‌شود. این تمایز نشان‌دهنده تلاش قانون‌گذار برای تناسب مجازات با شدت جرم است. علاوه بر این، اگر خریدار در زمان معامله از عدم مالکیت فروشنده آگاه باشد، او نیز به عنوان شریک جرم مشمول همین مجازات خواهد شد. همچنین، معاونت در این جرم طبق ماده ۱۲۷ قانون مجازات اسلامی با یک یا دو درجه کاهش در مجازات مواجه می‌شود. برای پیگیری دقیق این موضوع، همکاری با بهترین وکیل پایه یک دادگستری توصیه می‌شود.
| نوع فروش مال غیر | مجازات |
| فروش مال غیر مشاع | رویه قضایی واحدی در این مورد وجود نداشته و بایستی موضوع به طور تخصصی توسط وکیل ملکی اعلام نظر شود. |
| فروش مال غیر با وکالتنامه | حبس تعزیری درجه ۴ تا درجه ۸ |
| فروش مال غیر با قولنامه | حبس از ۶ ماه تا ۳/۵ سال، رد مال، جزای نقدی برابر با مال متصرف |
| فروش مال غیر خودرو | از ۶ ماه ۴۲ ماه حبس |
منظور از فروش مال غیر چیست؟
انتقال مال غیر به معنای فروش نامشروع و غیرقانونی هر نوع مالی که متعلق به دیگری بوده که عیناً یا منفعتاً توسط افراد از جمله حقیقی یا حقوقی به دیگری با سوءقصد، تقدم تصمیم و آماده‌سازی مقدمات قبلی مبنی بر قرارداد با هدف کسب منافع مادی به صورت غیرقانونی صورت گرفته، است.
ماده ۱ قانون مجازات راجع به انتقال مال غیر (مصوب ۵ فروردین ۱۳۰۸) بیان می‌دارد:
«کسی که مال غیر را با علم به اینکه مال غیر است به نحوی از انحاء عینا یا منفعتا بدون مجوز قانونی به دیگری منتقل کند، کلاهبردار محسوب و مطابق ماده ۲۳۸ قانون مجازات عمومی محکوم می‌شود و همچنین است انتقال‌گیرنده که در حین معامله عالم به عدم مالکیت انتقال‌دهنده باشد.»
اگرچه ماده ۲۳۸ قانون مجازات عمومی نسخ شده است، اما با توجه به رای وحدت رویه در خصوص انتقال مال غیر (رای شماره ۵۹۴ مورخ ۱/۹/۱۳۷۳ هیئت عمومی دیوان عالی کشور)، مجازات این جرم اکنون بر اساس ماده ۱ قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء، اختلاس و کلاهبرداری (مصوب ۱۳۶۷) تعیین می‌شود.
دریافت اطلاعات بیشتر در این زمینه، می‌توانید از خدمات وکیل حقوقی یا مشاوره حقوقی بهره‌مند شوید.
انواع فروش مال غیر
در این بخش به بررسی و توضیح کامل انواع جرم فروش مال غیر خواهیم پرداخت.
۱. فروش مال غیر با قولنامه
برخی بر این باورند که چنانچه مال غیر را با تنظیم یک قولنامه در معرض خرید و فروش قرار دهند به جرمی مرتکب نگردیده‌اند. ولی باید بگوییم تصور اشتباهی است. زیرا که این کار به لحاظ عنصر مادی این جرم هیچ فرقی با انتقال مال غیر با سند رسمی ندارد. بر همین اساس فروش مال غیر با قولنامه و برگه عادی به عنوان جرم فروش مال غیر شناخته می‌شود.
۲. فروش مال غیر مشاع
به گفته وکیل ته مال مشاع به مالی می‌گویند که میان چند نفر شریک مشترک بوده و همه مالکان در تمامی ملک مورد نظر دارای حق و حقوق مالکیت هستند. به طور مثال، می‌توان به اموالی که به صورت موروثی به افراد به ارث می‌رسد تحت عنوان یکی از مصادیق ملک مشاع اشاره داشت. چنانچه شریک ملک مشاع به عمد و بدون اجازه و رضایت سایر مالکان مشاعی سهم آن‌ها را به غیر انتقال دهد، به جرم فروش مال غیر مرتکب شده است. زیرا نسبت به انتقال مال دیگری اقدام نموده بدون آنکه رضایت یا توکیلی از طرف آنان داشته باشد. البته لازم به ذکر که چنانچه شریکی بدون اذن سایر شرکا فقط سهم خود را انتقال دهد جرم فروش مال غیر صورت نگرفته است.
۳. فروش مال غیر با وکالتنامه
گاهی افراد بنا به دلایل گوناگون مانند ملکی که در رهن بانک است، قادر به انتقال مال به خریدار نیستند. در چنین مواردی شخص ملک را به صورت وکالت نامه‌ای به فروش می‌رساند. یعنی اینکه وکالت بلاعزل به خریدار می‌دهد که هر زمان تصمیم داشت آن مال را به خود یا دیگری منتقل نماید.
بایستی بگوییم که صرف داشتن وکالتنامه بلاعزل امتیاز محسوب نخواهد شد. چرا که امکان دارد برای خریدار دردسر ساز باشد. بنابراین بایستی که شخص چنانچه نمی‌تواند سند رسمی تنظیم کند، حداقل یک مبایعه نامه نزد خود داشته باشند تا فسخ وکالتنامه تنها به زیان خریدار نباشد.
۴. فروش مال غیر خودرو
خودرو جزو اموال منقول محسوب می‌شود. یعنی اینکه انتقال آن مستلزم خرابی مال نبوده و نقطه مقابل اموال منقول، اموال غیرمنقول نظیر خانه قرار دارد. چنانچه شخص منتقل کننده مال غیر را انتقال دهد، اگر انتقال گیرنده از این مسئله مطلع باشد معاون جرم به حساب می‌آید. مالک خودرو بایستی حداکثر تا یک ماه در اظهارنامه‌ای مالکیت خود را به خریدار اطلاع دهد در غیر این صورت او هم مجرم شناخته می‌شود و معاون جرم محسوب می‌گردد.
مجازات فروش مال غیر
در جواب این سوال که حکم فروش مال غیر چیست بایستی بگوییم به موجب قانون مجازات مربوط به انتقال مال غیر، به استناد قانون مجازات فروش مال غیر اختلاس، ارتشاء و کلاهبرداری بوده و مجازاتی معادل یک تا هفت سال حبس، پرداخت جریمه نقدی برابر با مال مورد جرم و همچنین رد مال به فرد بزه دیده است.
۱. مجازات فروش مال غیر مشاع
در رابطه با فروش مال مشاع از طریق شریک، موضوع کمی پیچیده است. در واقع در این رابطه نظرات متفاوتی وجود دارد و از نگاه طرفین پرونده می‌توان دفاعیاتی را مطرح نمود. از سویی زمانی که شخصی بدون اذن و رضایت صاحب مال، اقدام به معامله آن کند و به نفع خود مالی کسب می‌نماید، می‌توان از این کار برداشتی سوء داشت. همچنین یک‌سری از قضات فروش مال مشاعی را جرم انگاری نکرده‌اند. به این خاطر که شریک مشاعی در همه مال شریک بوده و به تعبیری مال خود وی نیز به حساب می‌آید. بنابراین رویه قضایی واحدی در این مورد وجود نداشته و بایستی موضوع به طور تخصصی توسط وکیل ملکی اعلام نظر شود.
۲. فروش مال غیر با قولنامه و سند
همان‌طور که پیشتر هم گفتیم، در جرم انتقال مال غیر فرقی بین انتقال با سند عادی مثل قولنامه یا سند رسمی وجود ندارد. بنابراین مجازات آن‌ها هم یکسان خواهد بود:
- از ۶ ماه تا ۳/۵ سال حبس
- برگرداندن مال به مالک
- جریمه نقدی برابر با مال تصرف شده
- در صورت کارمند دولت بودن انفصال دائم از خدمت
۳. فروش مال غیر با وکالتنامه
با عنایت به قوانین حقوقی، اعطای وکالت به وکیل حقوقی به منظور انتقال مال غیر جرم محسوب می‌گردد و مرتکب آن محکوم به مجازات کلاهبرداری خواهد شد. به موجب ماده ۱ قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشا، اختلاس و کلاهبرداری به ۱ تا ۷ سال حبس محکوم خواهند. ولی بر اساس ماده ۱۱ قانون جدید مصوب ۱۳۹۹ مجازات کلاهبرداری هم دست‌خوش تغییراتی شده و بر مبنای آن مجازات کلاهبرداری به این ترتیب کاهش یافته است. برای جرایم قابل گذشت حداقل و حداکثر مجازات‌های حبس تعزیری درجه ۴ تا درجه ۸ مندرج در قانون به نصف کاهش پیدا می‌کند.
۴. فروش مال غیر خودرو
بر اساس قانون انتقال مال غیر، فردی که به این جرم مرتکب گردد کلاهبردار بوده و محکوم به مجازات کلاهبرداری می‌شود. بر اساس قانون مجازات کلاهبرداری ۱ تا ۷ سال است. اما به موجب اصلاحات انجام شده، به منظور کاهش مجازات‌های حبس در سال جاری توسط مجلس شورای اسلامی، چنانچه ارزش و قیمت مال از یک میلیارد ریال کمتر باشد، علی‌رغم آنکه این جرم قابل گذشت بوده و شروع به رسیدگی و اعمال مجازات آن مستلزم شکایت شاکی است، همچنین فرد مجرم محکوم به مجازات ۶ ماه تا ۴۲ ماه حبس خواهد شد. چنانچه ارزش مال از یک میلیارد ریال بیشتر باشد، مجازات مجرم باز هم ۱ تا ۷ سال حبس خواهد بود.
مراحل شکایت از جرم فروش مال غیر
مراحل شکایت از فروشنده مال غیر به شرح زیر است:
۱. تنظیم شکواییه
در مرحله نخست شاکی این جرم می‌بایست نسبت به تنظیم شکوائیه مرتبط با جرم انتقال مال غیر اقدام کند. سپس آن را به فایل ورد یا پی دی اف تبدیل و به دفتر خدمات الکترونیک قضایی در استان خود تقدیم کند تا به دادگاه صالح رسیدگی کننده به این جرم ارجاع داده شود.
۲. تشکیل جلسه دادرسی
در این مرحله بایستی پس از اخذ پیامک ابلاغیه سامانه ثنا در رابطه با وقت رسیدگی به جرم به دادسرا مراجعه نماید. در شرایطی که شاکی از حساب کاربری سامانه ثنا برخوردار نیست بایستی پیش از هرگونه اقدامی با مراجعه حضوری به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی و یا رجوع به نشانی الکترونیکی sana.adliran.ir، جهت ساخت این حساب کاربری اقدام نماید.
۳. صدور قرار منع تعقیب
بعد از آنکه شکوائیه به ثبت رسید و به دادسرا ارسال گردید، قاضی در مورد شکایت واصله نسبت به تشکیل پرونده اقدام کرده و در صورتی که ادله و منضمات را جهت انتساب جرم به متهم کافی تشخیص ندهد، اقدام به صدور قرار منع تعقیب نموده و در غیر این صورت، قرار جلب به دادرسی را صادر خواهد کرد و بعد از صدور کیفرخواست از سوی دادستان، پرونده جهت رسیدگی و صدور حکم مجازات به دادگاه کیفری دو ارجاع داده می‌شود.
مهلت طرح شکایت در جرم فروش مال غیر
مهلت شکایت فروش مال غیر
- اگر ارزش مال بیش از ۱۰۰ میلیون تومان باشد، مهلت شکایت ۱۰ سال از تاریخ وقوع جرم است؛
- اگر ارزش مال کمتر از ۱۰۰ میلیون تومان باشد (طبق قانون کاهش مجازات حبس تعزیری)، شاکی تنها یک سال از تاریخ اطلاع از وقوع جرم فرصت دارد تا شکایت کند.
در صورتی که شاکی در این مدت اقدام نکند، حق شکایت کیفری از او ساقط می‌شود، مگر اینکه به دلایلی قانونی (مثل فوت شاکی و انتقال حق به وراث) این مهلت تمدید شود. وراث در صورت فوت شاکی تا ۶ ماه پس از فوت او فرصت دارند شکایت را ثبت کنند. برای جلوگیری از از دست رفتن این فرصت، استفاده از خدمات مشاوره حقوقی ضروری است.
اثبات مالکیت در فروش مال غیر
هر زمان فردی مال متعلق به غیر را به دیگری انتقال دهد و نسبت به فروش و انتقال آن سوءنیت و قصد مجرمانه داشته باشد، جرم انتقال مال غیر صورت می‌گیرد. ولی شاکی برای طرح شکایت در مراجع قضایی بایستی ادله کافی جهت اثبات این موضوع داشته باشد که آن ادله عبارت از مدارک مالکیت مالک و ادله‌ای که نشانگر فروش مال بدون اجازه مالک توسط غیر به دیگری است. این ادله امکان دارد شامل اسناد مکتوبی همچون سند عادی یا رسمی و یا شهادت شهود و … باشد.
دفاع در برابر اتهام فروش مال غیر
وکیل کیفری می‌گوید بهترین دفاع از انتقال مال غیر این است که ماهیت و مفاد ادعای مطرح شده خواه از سوی متهم باشد و خواه از سوی شاکی جهت اثبات را دربرگیرد. بر این اساس بایستی شاکی قادر به اثبات تحقق عناصر تشکیل دهنده جرم فروش مال غیر و انتساب نتیجه مجرمانه به متهم باشد. متهم هم باید قادر به اثبات عدم ارتکاب جرم منتسب به خود و عدم انتساب رفتار مجرمانه به خویش باشد.
نمونه متن شکایت فروش مال غیر
بدین منظور که شاکی از جرم فروش مال غیر قادر به طرح دعوی از جرم صورت گرفته باشد، بایستی در این خصوص شکواییه‌ای تنظیم کند. در این بخش از مقاله وکیل پایه یک دادگستری متن نمونه شکواییه انتقال مال غیر را ارائه خواهد کرد.
نمونه شکواییه فروش مال غیر
شاکی: ……………………..
مشتکی عنه: ………………..
موضوع شکایت: فروش مال غیر
مورخ ………. محل وقوع جرم: ………….
دلایل و منضمات: ………………………….
شرح شکایت:
ریاست محترم دادسرای عمومی و انقلاب
اینجانب، ………….. فرزند …………….. به کد ملی ………… بر اساس سند مالکیت به شماره ……………. مالک شش دانگ ملک مسکونی ………….……….. به نشانی………………………………….. بوده و در مورخ …/ ……/ …….. سند مالکیت خود را به برای سفر به عنوان امانت نزد مشتکی عنه گذاشته که متاسفانه ایشان در تاریخ ……/ ……./ ……. بدون کسب اجازه از بنده طی یک وکالتنامه جعلی نسبت به فروش ملک مزبور اقدام نموده و بر این اساس موجبات خسارت اینجانب را فراهم ساخته است. لذا بر اساس این شکواییه، درخواست تعقیب و رسیدگی به جرم صورت گرفته و صدور حکم مجازات در حق ایشان مورد استدعا می‌باشد.
مشاوره و تنظیم لایحه فروش مال غیر توسط وکیل
با نظر به اینکه طی سال‌های گذشته بیشترین پرونده‌های دادگاه کیفری مربوط به جرم فروش مال غیر بوده و از آنجا که اقامه دعوی و دفاع از این قسم پرونده‌ها از حساسیت بالایی برخوردار است، همچنین با در نظر گرفتن مجازات شدید این جرم، مراجعه به یک وکیل مجرب و حرفه‌ای انتقال مال غیر بسیار حائز اهمیت است. زیرا مشاوره حقوقی و تسلط وکیل به قوانین زمان کوتاه‌تری شما را به نتیجه می‌رساند.
جمع بندی
جرم فروش مال غیر به معنای انتقال یا فروش عین مال یا منفعت مال فردی بدون کسب اجازه و رضایت وی به سایرین است. حکم جرم فروش مال غیر یا انتقال به دیگران حبس، جریمه نقدی و رد مال خواهد بود. مراحل شکایت از این جرم نخست با ثبت شکواییه توسط دفاتر خدمات الکترونیک قضایی شروع می‌شود و بعد از ثبت شکایت رسیدگی به جرم صورت می‌پذیرد و در نهایت صدور حکم مجازات فروش مال غیر از دادگاه شروع خواهد شد.
