جنایت بر جان و بدن افراد و از جمله قتل، درقانون مجازات اسلامی به سه نوع عمد، شبه عمد و خطای محض تقسیم می‌شود. در قانون مجازات اسلامی، انواع حالت‌هایی که جنایت به عنوان شبه عمد مشخص می‌شود تعیین و مجازات قتل شبه عمد نیز، در مواد مختلف بیان شده‌است. در این نوشته از وبسایت وکیل ته به بررسی مجازات قتل شبه عمد و نحوه مشخص شدن آن می‌پردازیم.
پیش‌‌از آنکه به نوع مجازات تعیین‌شده برای قتل شبه عمد بپردازیم، خوب است به این پرسش پاسخ دهیم که از منظر قانون، قتل شبه عمد چیست و چگونه از سایر انواع قتل متمایز می‌شود. ماده ۲۹۱ قانون مجازات اسلامی مصادیق قتل و جنایات شبه عمدی را مشخص کرده است. در این ماده این‌گونه آمده‌است که: « جنایت در موارد زیر شبه عمدی محسوب می شود:
الف- هرگاه مرتکب نسبت به مجنیٌ علیه قصد رفتاری را داشته لکن قصد جنایت واقع شده یا نظیر آن را نداشته باشد و از مواردی که مشمول تعریف جنایات عمدی می گردد، نباشد.
ب- هرگاه مرتکب، جهل به موضوع داشته باشد مانند آنکه جنایتی را با اعتقاد به اینکه موضوع رفتار وی شیء یا حیوان و یا افراد مشمول ماده(۳۰۲) این قانون است به مجنیٌ علیه وارد کند، سپس خلاف آن معلوم گردد.
پ- هرگاه جنایت به سبب تقصیر مرتکب واقع شود، مشروط بر اینکه جنایت واقع شده یا نظیر آن مشمول تعریف جنایت عمدی نباشد.»
_____________________________________________________________
حتما بخوانید: انواع دیه
_____________________________________________________________
در بند ب این ماده، منظور از افراد مشمول ماده ۳۰۲ ، افرادی هستند که حسب مورد به حکم قانون مهدورالدم و یا مستوجب مجازات سلب حیات و یا قصاص نفس باشند.
طبق آن‌چه به عنوان مجازات قتل شبه عمد در قانون اسلامی آمده‌است و آن‌چه در رویه قضایی انجام می‌شود، برای قتل شبه عمد مجازات دیه و در برخی موارد، علاوه بر دیه، مجازات حبس تعزیری تعیین شده‌است.
مجازات حبس مربوط به زمانی است که قتل شبه عمد ناشی از تقصیر و یا سهل‌انگاری قاتل در رعایت اصول انجام کار باشد. در ماده ۶۱۶ قانون مجازات اسلامی آمده‌است:
« در صورتی که قتل غیر عمد به واسطه بی‌احتیاطی یا بی‌مبالاتی یا اقدام به امری که مرتکب در آن مهارت نداشته است یا به سبب عدم‌رعایت نظامات واقع شود، مسبب به حبس از یک تا سه سال و نیز به پرداخت دیه در صورت مطالبه از ناحیه اولیای دم محکوم خواهد شد مگر اینکه خطای محض باشد.
تبصره – مقررات این ماده شامل قتل غیر عمد در اثر تصادف رانندگی نمی‌گردد.» به‌علاوه، در خصوص قتل شبه عمد در هنگام رانندگی در ماده ۷۱۴ قانون مجازات اسلامی آمده‌است:
« هر گاه بی احتیاطی یا بی مبالاتی یا عدم رعایت نظامات دولتی یا عدم مهارت راننده (اعم از وسائط نقلیه زمینی یا آبی یا هوایی) یا متصدی وسیلهٔ موتوری منتهی به قتل غیرعمدی شود مرتکب به شش ماه تا سه سال حبس و نیز به پرداخت دیه در صورت مطالبه از ناحیهٔ اولیای دم محکوم می‌شود.»
نکته قابل توجه این است که دیه به شکل‌های مختلف امکان پرداخت دارد و نیازی نیست که حتماً وجه نقد به عنوان دیه پرداخت شود. در قتل شبه عمد مهلت پرداخت دیه برطبق قانون دوسال قمری تعیین شده‌است. به همین جهت امکان پرداخت آن با چک نیز وجود دارد. در چنین حالتی، یک وکیل چک می‌تواند شما را در نحوه دریافت دیه و موعد دریافت چک راهنمایی کند.
تفاوت قتل شبه عمد با قتل عمد
تفاوت قتل شبه عمد و قتل عمد در مرحله اول، مربوط به تعاریفی است که قانون از آن‌ها ارائه کرده‌است. در قسمت قبل به تعریف قانون از قتل شبه عمد پرداختیم. همچنین در ماده ۲۹۰ قانون مجازات اسلامی، قتل عمد این‌گونه تعریف شده‌است:
« جنایت در موارد زیر عمدی محسوب می شود:
الف- هرگاه مرتکب با انجام کاری قصد ایراد جنایت بر فرد یا افرادی معین یا فرد یا افرادی غیرمعین از یک جمع را داشته باشد و در عمل نیز جنایت مقصود یا نظیر آن واقع شود، خواه کار ارتکابی نوعاً موجب وقوع آن جنایت یا نظیر آن بشود، خواه نشود.
ب- هرگاه مرتکب، عمداً کاری انجام دهد که نوعاً موجب جنایت واقع شده یا نظیر آن، می گردد، هرچند قصد ارتکاب آن جنایت و نظیر آن را نداشته باشد ولی آگاه و متوجه بوده که آن کار نوعاً موجب آن جنایت یا نظیر آن می شود.
پ- هرگاه مرتکب قصد ارتکاب جنایت واقع شده یا نظیر آن را نداشته و کاری را هم که انجام داده است، نسبت به افراد متعارف نوعاً موجب جنایت واقع شده یا نظیر آن، نمی شود لکن درخصوص مجنیٌ علیه، به علت بیماری، ضعف، پیری یا هر وضعیت دیگر و یا به علت وضعیت خاص مکانی یا زمانی نوعاً موجب آن جنایت یا نظیر آن می شود مشروط بر آنکه مرتکب به وضعیت نامتعارف مجنیٌ علیه یا وضعیت خاص مکانی یا زمانی آگاه و متوجه باشد.
ت- هرگاه مرتکب قصد ایراد جنایت واقع شده یا نظیر آن را داشته باشد، بدون آنکه فرد یا جمع معینی مقصود وی باشد، و در عمل نیز جنایت مقصود یا نظیر آن، واقع شود، مانند اینکه در اماکن عمومی بمب گذاری کند.»
همان‌گونه که از مقایسه دو ماده ۲۹۰ و ۲۹۱ مشخص است، در قتل عمد، قاتل قصد انجام عمل موجب قتل و همچنین نتیجه آن عمل که قتل است را، دارد. یا او عملی را انجام می‌دهد که به‌طور معمول موجب قتل می‌شود. همچنین درصورت انجام آگاهانه عملی نسبت به شخصی که آن عمل برای او کشنده است، قتل عمدی درنظر گرفته می‌شود.
اما قتل شبه عمد در اثر بی احتیاطی و قصور قاتل رخ می‌دهد و قاتل قصد انجام قتل را نداشته‌است. البته علاوه بر تفاوت در نحوه وقوع این دو نوع قتل، مجازات آن‌ها نیز متفاوت است. مجازات قتل عمد در حالت معمول قصاص است و برای مجازات قتل شبه عمد، پرداخت دیه را مقرر شده‌است. هرچند، حسب مورد مجازات تعزیری نیز برای هردو شکل از قتل درنظر گرفته می‌شود.
در چه مواردی قتل در حکم شبه عمد است؟
عبارت « در حکم شبه عمد» در قانون مجازات پیشین مورد استفاده قرار گرفته بود و در آخرین اصلاح آن، از متن قانون حذف شده‌است. این عبارت برای حالتی که علت وقوع قتل شبه عمد بی‌مبالاتی و تقصیر قاتل است، استفاده می‌شد.
نحوه شکایت به جرم قتل شبه عمد
هرچند تشخیص نوع قتل و تعیین مجازات آن توسط دادگاه و براساس قانون و شواهد و دلایل موجود انجام می‌شود، اما در تنظیم شکوائیه می‌توان با کمک گرفتن از یک وکیل کیفری، دلایل خود برای وقوع قتل به صورت شبه عمد را بیان و درخواست تعیین مجازات قتل شبه عمد برای مجرم مطرح کرد. شکوائیه به دادسرا تحویل داده و به این صورت پیگیری پرونده آغاز می‌شود.
نحوه رسیدگی به جرم قتل شبه عمدی
در دادسرا، پس‌از دریافت شکوائیه و یا اطلاع از قتل توسط ضابطین دادگستری، دادستان با تشکیل پرونده، پیگیری قتل انجام‌شده را آغاز می‌کند. دادستان از بازپرس می‌خواهد تا تحقیقات لازم را انجام دهد و به جمع‌آوری دلایل لازم بپردازد. بعداز کامل شدن تحقیقات، دادستان کیفرخواست پرونده را تنظیم و به دادگاه کیفری یک ارسال می‌کند. دادگاه نیز نوع قتل را مشخص و طی حکم خود، مجازات آن را برای مجرم تعیین می‌کند.
لایحه در خصوص قتل شبه عمد
لایحه نوشته‌ای است که وکیل متهم برای دفاع از او و در جهت خفیف‌تر شدن مجازات متهم، خطاب به دادگاه، تنظیم می‌کند. درخصوص قتل شبه عمد، چنان‌چه وکیل اطمینان داشته‌‌باشد که نمی‌توان وقوع قتل توسط عمل متهم را به‌طور کلی ردکرد و یا آن‌را در دسته قتل‌های خطای محض قرارداد، باید سعی‌کند کمترین مجازات برای موکل تعیین شود.
اگر وکیل بتواند در لایحه خود ثابت کند که قتل دراثر تقصیر و بی‌مبالاتی متهم صورت نگرفته‌است، مجازات حبس تعزیری برای متهم اعمال نمی‌شود و تنها به پرداخت دیه محکوم خواهدشد. مهارت و تجربه وکیل در تنظیم لایحه بسیار مؤثر است و می‌تواند سرنوشت موکل را تغییر دهد.
به عنوان نمونه، در مواردی که قتل در طی یک نزاع خانوادگی رخ داده‌است، یک وکیل خانواده باتجربه می‌تواند با بررسی شرح ماجرای قتل انجام‌شده و با تحقیق در مسائل مربوط به روابط خانوادگی، به تبرئه شدن متهم و یا تخفیف مجازات او کمک‌کند. خلاصه‌ای از آن‌چه درباره قتل شبه عمد و مجازات آن گفته‌شد
قتل شبه عمد نوعی از قتل است که نه مانند قتل عمد، کاملاً از روی قصد مشخص و نه مانند قتل خطای محض، بدون قصد مشخص ارتکاب عمل منجر به قتل، انجام می‌شود. مجازات قتل شبه عمد پرداخت دیه توسط قاتل و حسب مورد، درصورت اثبات تقصیر از جانب او، حبس تعزیری است. برای اطلاعات بیشتر درباره قتل شبه عمد و سایر جرم‌ها و مجازات آن‌ها در قانون، می‌توانید با شماره‌های درج شده در سایت تماس بگیرید.
