خیانت در امانت یکی از مصادیق جرائم مالی است که در قانون مجازت اسلامی جرم انگاری شده است. مفهوم حقوقی این جرم از عنوان آن چندان دور نیفتاده است و این جرم در زمانی واقع می شود که شخصی بر مبنای رابطه امانی بین خویش و دیگری، از مال دیگران سوء استفاده کند. در این شرایط بهتر است مشاوره با وکیل حاذق را از دست ندهید. در ادامه خواهیم دید که جرم خیانت در امانت چیست و چطور واقع می شود.
برای مشاوره رایگان و شبانه روزی با بهترین وکیل تهران همین حالا با ما تماس بگیرید!
خیانت در امانت
مطابق با ماده 674 قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) «هر گاه اموال منقول یا غیرمنقول یا نوشته هایی از قبیل سفته و چک و قبض و نظایر آن به عنوان اجاره یا امانت یا رهن یا برای وکالت یا هر کار با اجرت یا بی اجرت، به کسی داده شود و بنا بر این بوده که اشیاء مذکور مسترد شود یا به مصرف معینی برسد و شخصی که آن اشیاء نزد او بوده آنها را به ضرر مالکین یا متصرفین، استعمال، تصاحب، تلف یا مفقود نماید»، جرم خیانت در امانت محقق شده است.
نکته بسیار مهم در اینجا، وجود رابطه امانی بین زیان دیده و مرتکب است. برای تحقق این جرم، لازم است که شخصی مالی را به دیگری «سپرده» باشد. «سپردن» در اینجا به معنای وجود رابطه امانی میان طرفین است. منظور از رابطه امانی هر رابطه قراردادی یا قانونی میان اشخاص است که به موجب آن، یک شخص مالی را – به دلایل مختلف- به دیگری می سپارد. قراردادهای متعددی وجود دارند که موجب ایجاد رابطه امانی میان طرفین قرارداد می شوند. از جمله این قراردادها می توان به قراردادهای وکالت، عاریه و اجاره اشاره کرد. به عنوان مثال تصور کنید که شخص «الف» به شخص «ب» وکالت داده است تا خانه اش را برای او بفروشد. رابطه «ب» با خانه «الف» در این مثال یک رابطه امانی است؛ یعنی خانه نزد «ب» سپرده شده است و در اصلاح حقوقی «ب» نسبت به خانه ید امانی دارد. حال اگر «ب» بدون اجازه «الف» و با هدف ضرر زدن به «الف»، خانه را شخصاً تصاحب کند و پولی نیز به «الف» پرداخت نکند، مرتکب خیانت در امانت شده است. شایان ذکر است که برای تحقق این جرم، ضروری است که «سپرده شدن» مال به طور قانونی و از سوی مالک یا کسی که قانوناً مجاز به انجام این کار بوده است، صورت گرفته باشد. در غیر این صورت ممکن است جرم دیگری–مثلاً کلاهبرداری یا سرقت- واقع شود.
عنصر مادی این جرم همانطور که در ماده قید شده است، عبارت است از: استعمال، تصاحب، تلف یا مفقود کردن مال امانی؛ اما می دانیم که وجود عنصر مادی به تنهایی برای وقوع جرم کافی نیست و نیاز به عنصر معنوی و یا سوءنیت نیز هست. برای اینکه عنصر معنوی این جرم محقق شود، مرتکب باید بداند که مال، متعلق به دیگری است و مال خودش نیست و قصد ضرر زدن به دیگری را داشته باشد. هم چنین، این جرم، یک جرم مقید محسوب می شود. به عبارت دیگر، حتماً باید نتیجه مشخص شده توسط قانون محقق شود تا جرم هم محقق شود. این جرم مقید به وارد شدن ضرر به شخص دارنده مال است. اینکه خود مرتکب نفعی از این جرم برده باشد یا نه، حائز اهمیت نیست.
انواع خیانت در امانت
علاوه بر جرم مذکور در ماده 674 قانون مجازات اسلامی، اعمال و رفتارهای مشخص دیگری هم در قوانین مختلف ذکر شده اند که قانون گذار آن ها را نیز مصداقی از یا در حکم جرم خیانت در امانت محسوب کرده است. این جرائم عبارتند از:
– ماده 596 قانون مجازات اسلامی: «هر کس با استفاده از ضعف نفس شخصی یا هوی و هوس او یا حوائج شخصی افراد غیر رشید[1] به ضرر او نوشته یا سندی اعم از تجاری یا غیر تجاری از قبیل برات، سفته، چک، حواله، قبض و مفاصاحساب و یا هر گونه نوشتهای که موجب التزام وی یا برائت ذمه گیرنده سند یا هر شخص دیگر می شود بهر نحو تحصیل نماید علاوه بر جبران خسارت مالی به حبس از شش ماه تا دو سال و از یک میلیون تا ده میلیون ریال جزای نقدیمحکوم میشود و اگر مرتکب ولایت[2] یا وصایت یا قیمومیت[3] بر آن شخص داشته باشد، مجازات وی علاوه بر جبران خسارات مالی از سه تا هفت سال حبس خواهد بود.»
– ماده 673 قانون مجازات اسلامی: «هر کس از سفید مهر یا سفید امضایی که به او سپرده شده است یا به هر طریق به دستآورده سوءاستفاده نماید به یک تا سه سال حبس محکوم خواهد شد.»
– ماده 598 قانون مجازات اسلامی: «هر یک از کارمندان و کارکنان ادارات و سازمانها یا شوراها و یا شهرداری ها و موسسات و شرکت های دولتی و یا وابسته به دولت و یانهادهای انقلابی و بنیادها و موسساتی که زیر نظر ولی فقیه اداره میشوند و دیوان محاسبات و موسساتی که به کمک مستمر دولت اداره میشوند و یا دارندگان پایه قضائی و به طور کلی اعضا و کارکنان قوای سه گانه و همچنین نیروهای مسلح و مامورین به خدمات عمومی اعم از رسمی و غیر رسمی وجوه نقدی یا مطالبات یا حوالجات یا سهام و سایر اسناد و اوراق بهادار یا سایر اموال متعلق به هر یک از سازمانها و موسسات فوقالذکر یا اشخاصی که بر حسب وظیفه به آنها سپرده شده است را مورد استفاده غیرمجاز قرار دهد بدون آن که قصد تملک آنها را به نفع خود یا دیگری داشته باشد، متصرف غیرقانونی محسوب و علاوه بر جبران خسارات وارده و پرداخت اجرتالمثل به شلاق تا (۷۴) ضربه محکوم میشود و در صورتی که منتفع شده باشد علاوه بر مجازات مذکور به جزای نقدی معادل مبلغ انتفاعی محکوم خواهد شد و همچنین است در صورتی که به علت اهمال یا تفریط موجب تضییع اموال و وجوه دولتی گردد و یا آن را به مصارفی برساند که در قانون اعتباری برای آن منظور نشده یا در غیر مورد معین یا زائد بر اعتبار مصرف نموده باشد.»
علاوه بر این موارد، در مواد 349، 370 و 555 قانون تجارت، ماده 6 قانون تصدیق انحصار وراثت و نیز ماده 28 قانون ثبت اسناد و املاک نیز صور و مصادیق دیگری از این جرم مطرح شده است.
مجازات خیانت در امانت
تا پیش از تصویب قانون کاهش حبس تعزیری در سال 1399، مجازات این جرم بین شش ماه تا سه سال (درجه 5) در نظر گرفته شده بود. اما پس از تصویب این قانون و به موجب تبصره ماده 11 آن، حداقل و حداکثر مجازاتهای حبس تعزیری درجه چهار تا درجه هشت مقرر در قانون برای جرائم قابل گذشت به نصف تقلیل مییابد. این امر به این معناست که حداقل مجازات این جرم، به سه ماه و حداکثر آن به هجده ماه کاهش پیدا کرده است.
مطالعه بیشتر: انحصار وراثت و نکاتی درباره آن که حتما باید بدانید!
تفاوت کلاهبرداری با خیانت در امانت
کلاهبرداری یکی دیگر از مصادیق جرائم مالی است که مشابهت هایی با جرم خیانت در امانت دارد. با این وجود، این دو، دو جرم مستقل با مجازات های متفاوت هستند؛ هر چند ممکن است که تشخیص هر یک از دیگری همیشه آسان نباشد. در کلاهبرداری، شخص به وسایل متقلبانه متوسل می شود و با فریب شخص دیگر و صحنه سازی و دروغ و موارد این چنینی مال دیگری را تحصیل می کند. هم چنین درکلاهبرداری، نفع بردن مرتکب شرط است و مرتکب حتماً باید منفعتی را از اقدام متقلبانه خود به دست آورد. اما همان طور که دیدیم در جرم خیانت در امانت، مالک با رضایت خود مال را در اختیار مرتکب قرار می دهد؛ بدون اینکه نیازی به توسل به وسایل متقلبانه از سوی او باشد. هم چنین تنها ورود ضرر به صاحب مال کافی است و نیازی نیست که خود مرتکب هم از عمل خود منتفع شود.
روش اثبات خیانت در امانت
در این جرم هم مانند سایر جرائم، افراد می توانند از ادله اثبات دعوی برای اثبات ادعای خود استفاده نمایند؛ از جمله این ادله می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- اقرار شخص مرتکب
- شهادت شهود
- علم قاضی بر اساس مدارک و شواهد موجود
مطالعه بیشتر: نفقه چیست و بر چه اساس تعیین می شود؟ شرایط پرداخت و یا عدم پرداخت نفقه
طریقه شکایت
اشخاص متضرر از این جرم می توانند با مراجعه به دفتر خدمات قضایی اقدام به ثبت شکایت خود کنند. رسیدگی به این جرم ابتدا در داسرای دفتر قضایی و دادسرای محل وقوع جرم و سپس در دادگاه کیفری دو صورت خواهد گرفت. همانطور که در دعاوی خانوادگی از وکیل خانواده و در دعاوی ملکی از وکیل ملکی کمک میگیریم، بهتر است در این شرایط از وکیل حقوقی کمک بگیرید.
به موجب قانون کاهش حبس تعزیری این جرم قابل گذشت محسوب می شود[4]. معنای این امر این است که بدون وجود شاکی خصوصی، دادسرا و مدعی العموم اقدام به رسیدگی به این جرم نخواهند کرد. هم چنین در صورت رضایت شاکی خصوصی در هر مرحله از رسیدگی، مرتکب قابل تعقیب نخواهد بود.
[1] . منظور از افراد غیر رشید یا محجور، اشخاصی است که به دلایلی، توانایی ذهنی و عقلی اداره امور مالی خود را ندارند مانند افراد مجنون یا صغیر.
[2] . ولی عبارت است از پدر یا جد پدری
[3]. قیم به موجب قانون، رابطه امانی با اموال شخص تحت قیمومت خود دارد.
[4] . این جرم تا پیش از تصویب این قانون در بهار 1399، جرمی غیر قابل گذشت محسوب می شد.