به موجب مقررات قانونی، به محض آن‌که عقد نکاح، به شکلی صحیح، جاری شود، بین طرفین رابطه‌ی زوجیت به وجود آمده و بر همین اساس یک‌سری حقوق و تکالیفی نسبت به یکدیگر پیدا می‌کنند. یکی از این تکالیف، نفقه است که به محض وقوع عقد، مرد مکلف به پرداخت آن می‌شود. در شریعت اسلام نیز نفقه حق زن است و امکان پرداخت نکردن آن به جز موارد خاص، به هیچ عنوان امکان‌پذیر نیست. اما گاهاً پیش می‌آید که زوج به عدم پرداخت نفقه اقدام می‌کند که حسب مورد، می‌تواند عواقب سختی برای او در پی داشته باشد، از همین رو می‌خواهیم در این مقاله به عدم پرداخت نفقه و عواقب آن بپردازیم.
برای مشاوره رایگان و شبانه روزی با بهترین وکیل تهران همین حالا با ما تماس بگیرید!
نفقه چیست؟
- طبق ماده 1107 قانون مدنی، نفقه شامل تمامی نیاز‌های اصلی و اساسی یک زن که طبق عرف جامعه باشد، می‌شود و مرد موظف به پرداخت این هزینه به زن است. همان‌طور که پیش از این نیز اشاره کردیم، به محض وقوع صحیح عقد نکاح، زوج مکلف به پرداخت نفقه به زوجه می‌باشد. پرداخت نفقه اجتناب‌ناپذیر است و خودداری کردن از آن به جز در موارد خاص که در بخش‌های دیگر توضیح خواهیم داد، شامل ضمانت اجرای حقوقی و کیفری می‌شود و زن می‌تواند با مشاوره حقوقی با افراد متخصص و کمک گرفتن از وکیل پایه یک دادگستری نفقه را به صورت کامل از طریق دادگاه به دست بیاورد. البته لازم به ذکر است تنها زنی که عقدنامه رسمی داشته و عقد دائم باشد مشمول نفقه است و صیغه نامه شامل نفقه نمی‌شود، مگرآن‌که در صیغه نامه توسط زوجین توافق شده باشد که زن شامل نفقه شود. اما نفقه شامل چه چیزهایی می‌شود؟ در ادامه مواردی که شامل هزینه نفقه می‌شود را نام برده ایم:
- هزینه خوراک
- هزینه لباس و پوشاک
- هزینه مسکن
- هزینه درمان
- هزینه استخدام خادم ( در صورت عادت یا احتیاج)
- هزینه لوازم مورد نیاز برای منزل
- هزینه فرزندان
مواردی که در بالا ذکر کردیم صرفا جنبه‌ی تمثیلی دارند، به این معنا که نفقه شامل هر چیزی که بر حسب عرف، مورد احتیاج زن است، می‌تواند باشد و محدود به موارد فوق‌الذکر نیست مثل هزینه‌های سفر، نظافت و…. برای آن‌که به پاسخ تمامی سوالات خود در مورد نفقه برسید، می‌توانید از طریق مشاوره با وکیل خانواده در رابطه با تمامی موارد دیگری که شامل نفقه می‌شود اطلاعات کافی کسب کنید.
مطالعه بیشتر ⚖️ استرداد جهیزیه و ساده ترین روش های قانونی آن
عدم پرداخت نفقه چه عواقبی دارد؟
همان‌طور که گفته شد عدم پرداخت نفقه عواقبی در پیش دارد که با حکم دادگاه در نهایت پرداخت می‌شود. اما اگر مرد از نفقه دادن خودداری کند چه اتفاقی می‌افتد. مجازات عدم پرداخت نفقه به طور کلی به دو دسته زیر تقسیم می‌شود:
1. مجازات حقوقی
به موجب ماده 111 قانون مدنی، در صورت خودداری مرد از پرداخت نفقه، برای زن این امکان وجود دارد که، در این رابطه، به دادگاه مراجعه کند، در چنین حالتی دادگاه پس از تعیین میزان نفقه، مرد را به پرداخت آن محکوم خواهد کرد.
مطالعه بیشتر ⚖️ طلاق یک طرفه و مهم ترین قوانین آن!
مطابق با ماده 1112 قانون مدنی، چنانچه اجرای حکم صادره فوق‌الذکر، ممکن نباشد مطابق با ماده 1129 قانون مدنی رفتار خواهد شد. بر اساس این ماده، در صورت خودداری مرد از پرداخت نفقه، اعم از این‌که به صورت عمدی یا ناشی از عجز و اعسار وی بوده باشد، مجوزی برای درخواست طلاق زوجه از دادگاه خواهد بود که در این صورت، حاکم مرد را مجبور به طلاق می‌کند. منظور از اجبار به طلاق، محکوم کردن زوج به طلاق زوجه است که در صورت امتناع زوج از انجام حکم دادگاه، زوجه به اذن حاکم طلاق داده خواهد شد. برای کسب اطلاعات بیشتر در ارتباط با این موضوع مشاوره با وکیل طلاق می‌تواند سودمند و راه‌گشا باشد.
2. مجازات کیفری
مجازات کیفری تخلف از انفاق، به تمکن مالی زوج منوط شده است. برای روشن شدن موضوع باید به ماده 642 قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات) مراجعه کنیم؛ این ماده بیان می‌کند:
هر کس با داشتن استطاعت مالی نفقه زن خود را در صورت تمکین ندهد یا از تادیه نفقه سایر اشخاص واجب‌النفقه امتناع نماید دادگاه او را از سه ماه و یک روز تا پنج ماه حبس محکوم می‌نماید». بنابراین قانون‌گذار، مجازات حبس را به عنوان ضمانت اجرای کیفری عدم پرداخت نفقه، تعیین کرده است.
البته در این مورد لازم به ذکر است که از آن‌جایی که ماده 53 قانون حمایت از خانواده، ماده فوق از قانون مجازات اسلامی را نسخ کرده است؛ در باب مجازات کیفری عدم پرداخت نفقه باید ماده مذکور در قانون حمایت خانواده را ملاک عمل قرار داد. بر طبق این ماده، هر کس با وجود توانایی مالی، نفقه زن خود را با وجود تمکین به او ندهد یا از پرداخت نفقه سایر اشخاص واجب‌النفقه خودداری کند، به حبس تعزیری درجه‌ی شش محکوم می‌شود. تبصره این ماده این حکم را در ارتباط با زنی که عدم تمکینش به موجب قانون بوده و هم‌چنین فرزندان ناشی از لقاح مصنوعی یا کودکان تحت سرپرستی نیز قابل اجرا می‌داند.
نکته: توجه داشته باشید ممکن است مرد در دادگاه عدم پرداخت نفقه را کتمان کند و ادعای پرداخت آن را داشته باشد، در این صورت این مرد است که باید با کمک یک وکیل حقوقی پرداخت شدن نفقه را ثابت کند، زیرا اصل بر عدم پرداخت نفقه بوده و اثبات خلاف آن بر عهده‌ی زوج است مگر آن‌که گذران آرام زندگی و امرار معاش زوجه، به عنوان اماره‌ای به نفع زوج، مورد توجه قرار گیرد.
در چه صورت نیاز به پرداخت نفقه نیست؟
با آن‌که نفقه در شرع اسلام حق مسلم زن است، اما مواردی وجود دارد که در شرایط خاص، مرد می‌تواند نفقه زن را پرداخت نکند. تمام این شرایط خاص بستگی به زن دارد. همان‌طور که قبلا نیز بیان کردیم در صورتی که بین زن و مرد بر سر پرداخت نفقه اختلاف حاصل شود، مرد مدعی محسوب شده و باید پرداخت نفقه را اثبات کند مگر این‌که قرائن و ظاهر زندگی زن، حکایت از پرداخت آن داشته باشد، برای عدم پرداخت نفقه نیز مرد باید اثبات کند که همسرش به وظایف خود عمل نکرده است. اگر مرد بتواند اثبات کند که همسرش در زمان زندگی و پیش از ابطال عقدنامه شان به وظایف خود عمل نکرده است، بر طبق ماده 1108 قانون مدنی، می‌تواند از پرداخت نفقه خودداری کند و هیچ مشکلی برایش پیش نمی‌آید. در ادامه مواردی که باعث عدم پرداخت نفقه می‌شود را توضیح داده ایم.
مطالعه بیشتر ⚖️ عدول از گذشت و شرایط آن که باید بدانید!
امتناع زوجه از سکونت در منزل مشترک
طبق ماده 1114 قانون مدنی، زوجه باید در منزلی که زوج تعیین می‌نماید، سکونت کند مگر آن‌که زوجه در تعیین منزل مختار باشد. پس در صورتی که زن در ضمن عقد نکاح یا پس از آن، اختیاری در جهت تعیین منزل کسب نکرده باشد، باید به خانه‌ای که مرد تعیین می‌کند، برود. در غیر این صورت، عمل زن مصداق عدم تمکین بوده و باعث می‌شود، نفقه به او تعلق نگیرد.
امتناع از رابطه زناشویی
در صورتی که زوجه از داشتن روابط زناشویی خودداری کند و برای این امر هیچ‌گونه دلیل موجه یا مانع شرعی نیز نداشته باشد، وی ناشزه محسوب شده و مستحق دریافت نفقه نخواهد بود. پس تا لحظه‌ای که عقد نکاح میان زن و مرد به قوت خود باقی است، مرد می‌تواند درخواست رابطه جنسی داشته باشد و چنانچه زن، بدون دلیل موجه، از این عمل امتناع کرده و توسط پزشکی قانونی به اثبات برسد، زن مشمول پرداخت نفقه نخواهد شد.
مطالعه بیشتر ⚖️ اسقاط کافه خیارات به چه معناست و چه کاربردی دارد
ترک منزل بدون اجازه شوهر
بر طبق ماده 1115 قانون مدنی، اگر در زمان ازدواج تا جدایی زن بدون اجازه شوهر اقدام به ترک منزل بکند حتی اگر دلیلش رفتن به منزل پدر مادر بوده باشد باز مصداق عدم تمکین بوده و در نتیجه زن مشمول نفقه نخواهد شد. البته در ماده مذکور، مواردی از قاعده‌ی پیشین مستثنی شده‌اند مثل این‌که زن ترس از آسیب بدنی یا مالی یا شرافتی، به واسطه‌ی سکونت در منزل مشترک را داشته باشد؛ در این حالت، در صورت ثبوت احتمال آسیب مذکور، دادگاه حکم به بازگشت به منزل شوهر نخواهد داد و مادامی که زن به این واسطه از بازگشت به منزل خویش معذور است، نفقه بر عهده‌ی مرد خواهد بود.
داشتن شغل نامناسب
بر طبق ماده 1117 قانون مدنی، در صورتی که مرد بتواند اثبات کند شغل زن بر خلاف مصالح یا حیثیات خانوادگی است، می‌تواند او را از داشتن آن شغل منع کند. بنابراین اگر زنی بدون اذن شوهرش در محل نامناسبی کار کند و مرد راضی به کار کردن او در محل نامناسب نباشد، زن شامل دریافت نفقه نمی‌شود. یعنی اگر مرد بتواند در دادگاه اثبات کند که همسرش در مدت ازدواج در محل نامناسبی کار می‌کرده می‌تواند از دادن نفقه معاف شود. البته در ارتباط با مشاغلی که ذاتا نامشروع هستند، نیازی به این اثبات وجود ندارد.
به جز موارد فوق که ذکر کردیم در هر شرایط دیگری پرداخت نفقه بر مرد واجب بوده و حتی شاغلیت زن نیز نمی‌تواند مرد را از پرداخت نفقه معاف کند، زیرا در قانون اسلامی نفقه حق زن است چه شاغل و چه غیر شاغل.
ترک انفاق افراد واجب النفقه
تنها زن نیست که مشمول دریافت نفقه است بلکه افراد واجب النفقه نیز می‌توانند درخواست نفقه کنند. افراد واجب النفقه بر طبق ماده 1196 قانون مدنی
شامل اقارب نسبی در خط عمودی اعم از صعودی یا نزولی می‌شوند. بر طبق ماده 1203 قانون مدنی، در صورت وجود زوجه و یک یا چند نفر از افراد واجب‌النفقه‌ی دیگر، پرداخت نفقه‌ی زوجه باید در اولویت قرار گیرد و بعد از آن اگر اقوام نام برده شغل نداشته باشند و یا از پس مخارج روزمره خود بر نیایند، مشمول دریافت نفقه خواهند بود. شخصی که از لحاظ مالی مشکل نداشته باشد موظف به پرداخت نفقه برای افراد واجب النفقه است، در صورتی که پرداخت نفقه به افراد واجب النفقه در زندگی روزمره خود فرد اختلال ایجاد کند از آن معاف است. اما این قانون شامل زوجه نمی‌شود و تحت هر شرایطی پرداخت نفقه برای زن در صورت انجام وظایف وی در برابر شوهر واجب است.
اگر شخص موظف به پرداخت نفقه از این امر امتناع کند پیگیری قانونی داشته و با کمک وکیل کیفری می‌توان حکم جلب فرد را از دادگاه دریافت نمود و در مرحله آخر به مجازات فرد پرداخت.
مطالعه بیشتر ⚖️ حذف نام همسر از شناسنامه مطابق با قوانین جمهوری اسلامی ایران
نفقه شامل چه کسانی می شود
همان‌طور که پیش از این نیز شرح دادیم، بر طبق مقررات قانونی، زوجه و اقارب نسبی در خط عمودی اعم از صعودی یا نزولی مشمول پرداخت نفقه می‌شوند. تفاوت نفقه‌ی زوجه با نفقه‌ی اقارب نسبی در خط عمودی این است که در صورتی که زوجه از همسر خویش تمکین کند یا در صورتی که عدم تمکینش بر مبنای دلیلی قانونی و موجه بوده باشد، در این حالت زوج به هر صورت مکلف به پرداخت نفقه به زوجه‌ی خود می‌باشد، اعم از این‌که استطاعت مالی داشته باشد یا خیر. اما در ارتباط با اقارب نسبی در خط عمودی مرد در صورت استطاعت مالی ملزم به پرداخت نفقه می‌باشد و اقارب نیز در صورتی که ندار بوده و نتوانند به وسیله‌ی اشتغال به شغلی وسایل معیشت خود را فراهم سازند، مستحق دریافت نفقه می‌شوند؛ این در حالی است که زوجه حتی اگر شاغل بوده و نیاز مالی هم نداشته باشد ولی باز زوج ملزم به پرداخت نفقه به وی می‌باشد.
حکم جلب برای عدم پرداخت نفقه
قرار جلب یا حکم جلب سیار تدبیری است که قانون‌گذار در ارتباط با آن دسته از افرادی که از انجام وظایف خود سر باز می‌زنند، در نظر گرفته است. توضیح آن‌که، اگر چه مرد ملزم به پرداخت نفقه به همسر و اقارب نسبی خود می‌باشد و باید نسبت به آن‌ها ادای دین کند اما متأسفانه در موارد زیادی دیده می‌شود که مرد از انجام این تکلیف خودداری می‌کند؛ این امر می‌تواند خانواده را از لحاظ اقتصادی در وضع نامناسبی قرار دهد در نتیجه قانون‌گذار برای جلوگیری از این اتفاق تدابیری از جمله قرار یا حکم جلب سیار را در نظر گرفته است. در این حالت زن و فرزندان می‌توانند به کلانتری محل یا شهر خود مراجعه کرده و تقاضای جلب برای شوهر یا پدر خود نمایند که به آن جلب سیار به علت عدم پرداخت نفقه می‌گویند. هم‌چنین در صورتی که به عنوان مثال زن به علت عدم پرداخت نفقه در دادگاه حقوقی طرح دعوی کند، پس از این‌که دادگاه حکم نهایی و اجراییه را صادر کرد و از آن مدت زمان مشخصی هم گذشت ولی باز مرد حاضر به پرداخت نفقه نشود، در این‌جا اگر مرد اموالی داشته باشد توقیف می‌شود در غیر این صورت دادگاه، به درخواست زن، برای وی حکم جلب صادر خواهد کرد.
مطالعه بیشتر ⚖️ شرایط گرفتن مهریه در طلاق توافقی
آیا در عقد موقت زوجه حق نفقه دارد؟
بر طبق ماده 1113 قانون مدنی:
در عقد موقت بر خلاف عقد دائم، زن حق نفقه ندارد مگر آن‌که شرط شده باشد یا عقد مبنی بر آن جاری شده باشد.
بنابراین در نکاح موقتی، مرد تکلیفی در باب پرداخت نفقه به زن ندارد با این وجود شرط الزام مرد به انفاق در نکاح موقت، بنا بر توافق طرفین خواه به طور صریح یا ضمنی و یا بر حسب عرف، مجاز می‌باشد.
مطالعه بیشتر ⚖️ حکم زنا در سال 1400 و نحوه اثبات زنا
نفقه ی زوجه در ایام عده ی وفات
بر طبق ماده 1110 قانون مدنی:
در ایام عده وفات، مخارج زندگی زوجه عندالمطالبه از اموال اقاربی که پرداخت نفقه بر عهده آنان است (در صورت عدم پرداخت) تأمین می‌گردد
این ماده مقرره‌ی قبلی را که بر طبق آن، در زمان عده وفات، زن مستحق دریافت نفقه نبوده را اصلاح کرده است. بنابراین بر اساس مقررات قانونی چنانچه مرد دارایی‌هایی داشته باشد، نفقه‌ی زن از این محل پرداخت می‌شود در غیر این صورت نفقه از اموال اقارب، در صورت نیاز زن و تمکن مالی آن‌ها، پرداخت خواهد شد.
مطالعه بیشتر ⚖️ حق طلاق چیست و مهم ترین قوانین در این رابطه
نتیجه گیری
نفقه به هزینه‌ای گفته می‌شود که در صورت ابطال عقدنامه دائم باید برای تامین نیاز‌های اولیه به زن پرداخت شود و اگر مرد از پرداخت آن سرپیچی کند مجازات شده و به حبس تعزیری محکوم می‌شود. برای دریافت نفقه زن نیز موظف است به وظایف خود هنگام مزدوج بودن عمل کرده و اعمال زناشویی خود را به جای بیاورد، در غیر این صورت مرد می‌تواند از پرداخت نفقه خودداری کرده و هیچ مشکلی از نظر قانونی برای وی پیش نمی آید. اما چنانچه زن به وظایف خود عمل کرده باشد و همچنان مرد در پرداخت نفقه کوتاهی کند شامل مجازات نقدی و یا حقوقی شده که عواقب سختی را در پیش دارد. با این تفاسیر می‌توان گفت نفقه در قانون اسلامی حق زن است و به غیر از شرایط خاص که در قسمت‌های قبلی نام بردیم، مرد وظیفه دارد با پرداخت نفقه نیاز‌های اولیه زن را برآورده سازد.
